علویان طبرستان نام حکومتی شیعی است که در 250 هجری قمری در ناحیه مازندران امروزی تشکیل شد. این منطقه به دلیل دوری از مرکز خلافت و موقعیت سخت جغرافیایی محل تجمع شیعیانی قرار گرفت که مورد آزار و اذیت حکومت ها بودند. داعیانی که در این منطقه حکومت کردند شیعیان زیدی بودند. این حکومت در نهایت در سال 316به دست آل زیار منقرض شد.
برپایی حکومت علویان، مهمترین رویداد سیاسی بود که پس از ورود اسلام به ایران در طبرستان شکل گرفت. کاربست نظریة «کنش جمعی» از چارلز تیلی که به انقلابها و حرکتهای اجتماعی میپردازد، در ارائة خوانشی جدید از این جنبش تأثیرگذار است. در پژوهش حاضر، با استناد به منابع کتابخانهای و روش توصیفی - تحلیلی، جنبش علویان با رویکرد به آراء تیلی بررسی شده است. سؤال اصلی مقاله این است که کاربست نظریة یادشده، چه ابعادی از این جنبش را نمایان میکند؟ به نظر میرسد علویان از راهاندازی این جنبش، تحقق سه هدف را در نظر داشتند: 1. حفظ بقا؛ 2. رسیدن به قدرت سیاسی؛ 3. گسترش مبانی تشیع. بر این اساس، پس از رسیدن به قدرت، با عنایت به هویت دینی مشترک با مردم و حاکمان بومی، سازمانی با شاکلة نظامی و دینی ایجاد گردید. بسیج منافع توسط رهبران علوی به صورت تهاجمی و تدارکاتی بوده و ماهیتی اجبارآمیز و هنجاری داشته است. عنصر قدرت در این جنبش، دو سویة تقابلی (خلافت سنی/ حکومت شیعی) دارد. مهمترین فرصتهای پیشآمده برای رهبران جنبش، عبارت است از: ایجاد هویت دینی مشترک، بهرهجویی از توان نظامی حاکمان محلی و استفاده از ظرفیتهای توده. سامانیان و کینخواریان، مهمترین عوامل تهدید علویان بودند که سیاست سرکوب را پیش گرفتند. نوع کنش جمعی علویان، رقابتی و نوخواهی بوده و بر مبنای تقابل دوگانه خودی - بیگانه شکل گرفته است.
نهضت علویان طبرستان یکی از مهم ترین حرکت های شیعی زیدی در ایران محسوب می شود که در سال های 250-360 ه ق در منطقه طبرستان حکومت کردند. اسلام در طبرستان، قیام علویان و ظهور فرقه زیدیه، ظهور علویان، خلفای زیدیه، آراء و عقائد زیدیه و علمای زیدی از رئوس این مقاله است.