کتابخانه مجازی ادبیات

انتظار امام زمان (عج) دارای کارکردهای مختلفی است از جمله کارکرد کنترل اجتماعی کنترل اجتماعی با دو مکانیزم بحث شده است. یکی مکانیزم درونی و دیگری مکانیزم بیرونی. در مکانیزم درونی، احساس حضور امام، در رفتار افراد منتظر تاثیرگذار است. در مکانیزم بیرونی، از جامعه پذیری و نظارت اجتماعی (امر به معروف و نهی از منکر) در جایگاه دو عامل بیرونی در کاهش ناهنجاریها بحث شده است.

بحث درباره کارکردها یا قلمرو دین در دنیای معاصر، از رشد بسیار زیاد وفزاینده ای برخوردار است. به رغم نگاه بدبینانه برخی مثل فروید، یا ژان پل سارتر، بسیاری از دین پژوهان رویکرد جدیدی به نام «رویکرد کارکرد گرایانه» نسبت به دین اتخاذ کرده اند. اینان بر کارکردهای مثبت دین تاکید می ورزند و دین را عهده دار رابطه فردی یا عبادی صرف نمی بینند؛ بلکه معتقدند که دین در همه حوزه زندگی بشر، نظیر مسائل تربیتی اخلاقی، حکومتی و اجتماعی، و معرفتی و… حضور جدی دارد و این امری است که به طور وضوح می توانیم در تمام آموزه های دین اسلام مشاهده کنیم؛ زیرا ارزشمندی آموزه های دینی در آینه فواید و کارکردهایشان قابل مشاهده هستند، و این را نسبت به مسائل و مباحث آخرالزمان و آینده بشری، یعنی مباحث موعود باوری در ادیان و مهدی باوری در اسلام می توان دید. در منابع مهم و اصیل آموزه های مهدوی می توان این کارکردها را به طرق مختلف دریافت کرد. نگارنده در این نوشتار در صدد این نیست که به همه این کارکردها به طور جامع و مستوفی بپردازد؛ بلکه مقصود این پژوهش آن است که به برخی از آنان که از اهمیت بیش تری برخوردارند، با تاکید بر اندیشه های عالم آل محمد صلی الله علیه و آله و سلم حضرت رضا علیه السلام به بحث بنشیند. بر همین اساس تلاش شده به برخی از کارکردهای مهم، مثل کارکردهای معرفتی، تربیتی اجتماعی، سیاسی و مدیریتی، تاریخی، اشاره گردد. البته در تحلیل و بررسی ها، همه آنان از اعتبار یکسان برخوردار نیستند؛ بلکه برخی جنبه مقدمی داشته، و برخی دیگر از اصالت و ویژگی خاص برخوردارند (همان طور که لابه لای بحث روشن خواهد شد). نتیجه مهم این کارکردها در مجموع باعث ظهور حق و غلبه آن بر باطل در کل نظام هستی خواهد شد.

پروپاگاندا را باید از جمله مفاهیمی در نظر گرفت که با مبانی و مبادی حوزه هایی چون فرهنگ، جامعه، ارتباطات، سیاست و تبلیغات مرتبط بوده، علاوه بر غنای نظری، خصوصا در دهه های اخیر، استعمال گسترده ای در گستره تاریخ به خود اختصاص داده است. این مبنا نه تنها در حوزه علمی غرب، بلکه در قلمرو اسلامی نیز در برخی از ادوار تاریخی قابل توجه و البته تامل برانگیز است. در این میان، دوره نسبتا کوتاه خلافت امویان به ویژه خلافت معاویه بن ابوسفیان از نظر اهمیت و تاثیرگذاری آن، به عنوان انحرافی بزرگ از خط مشی اسلام ناب نبوی و علوی باید مورد نظر قرار گیرد. شیوه های پروپاگاندای معاویه در تقابل با اهل بیت خصوصا امیرالمومنین، نه تنها نمایانگر فضای ابهام آمیز و جهل مفرط مسلمانان از جریان های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی آن روزگار است، بلکه نشان از عمق اثرگذاری پروپاگاندا در چنین فضایی نیز دارد؛ چه اینکه جهل جامعه و تاثیر پروپاگاندا در هر عصر و مصری دو روی یک سکه اند که ضرورت شناخت و پرداخت این موضوع را در عصر حاضر نیز دوچندان می نماید.