حكومت سربداران با ساختار دوگانه سياسي و مذهبي برآمده از اهل فتوت شيعي، توانست با جذب لايههاي متفاوت جامعه، خاصه تهي دستان شهري، پيشهوران، و حتي خرده مالكان، حكومتي هرچند كم دوام اما الهام بخش را ايجاد كند. سربداران همچون ديگر حكومتها تلاش داشتند با ساماندهي يك سازمان اداري، حكومت خود را استمرار بخشند؛ ولي كوتاهي عمر اين حكومت، رويارويي مداوم با دشمنان و، مهمتر از آن، اختلافهاي دروني امكان ايجاد تشكيلات اداري توانمند و با ثبات را از سربداران سلب نمود.اين امر موجب شده كه ما اطلاعات مناسبي از تشكيلات اداري اين حكومت در اختيار نداشته باشيم. مضاف آنكه منابع تاريخي، به همان دلايل فوق، كمتر به موضوع تشكيلات اداري اين حكومت پرداختهاند. اين مقاله بر آن است تا تشكيلات اداري اين حكومت را شناسايي و نقش هر يك از بخشهاي اداري را در حوزههاي دربار، ديوان، سپاه و نظام ايالات، مورد بررسي و ارزيابي قرار دهد؛ و عوامل عدم شكلگيري گسترده اين تشكيلات را تبيين كند.
ظلم ستیزی و عدالت طلبی از اهداف بسیاری از جنبش ها در تاریخ ایران بوده است. این مفاهیم زمانی برجسته می شدند که مردم تحت سلطهٔ حاکمان مستنبد قرار داشتند و اوضاع سیاسی،اجتماعی و اقتصادی رو به وخامت می گذاشت. عصر مغولان و ایلخانان از جمله این دوره های تاریخ ایران است که ظلم و بی عدالتی در جامعه گسترش یافت و باعث پدید آمدن جنبش های مردمی ظلم ستیز و عدالت طلب شد. نهضت شیعی سربداران در قرن هشتم هجری قمری از جنبش های ظلم ستیز و عدالت طلب مخالف مغولان بودکه توانست با بازتولید مفاهیم ظلم ستیزانه و عدالت طلبانه شیعی حدود نیم قرن در خراسان حکومتی را تشکیل دهد . این پژوهش می کوشد تا پاسخی به این سوال دهد که چرا مفهوم ظلم ستیزی و عدالت طلبی بیشترین نقش را در تشکیل و موفقیّت حکومت سربداران خراسان داشته است ؟نتایج پژوهش بر این نکته تاکید دارد که عدالت طلبی و ظلم ستیزی نهضت سربداران تحت تاثیر نهضت عاشورا و فرهنگ اهل بیت قرار داشته است و این نهضت با توسل به این مفاهیم موفق به تشکیل حکومت شد. لذا شناسایی و معرفی اهداف ظلم ستیزانه و عدالت طلبانه نهضت شیعی سربداران از اهداف این پژوهش به شمار می آید. روش تحقیق به شیوه توصیفی و تحلیل و متکی بر منابع کتابخانه ای است.
بیهق، نام قدیمی سبزوار و یکی از شهرهایی است که پیش از استقرار تشیع در دوره صفوی به تشیع اشتهار داشته است. رواج تشیع در بیهق، مرهون یک دوره تدارک از اواسط قرن دوم هجری است که نقطه عطف آن را باید به حضور امام رضا7 در خراسان و روشنگریهای مؤثر عقیدتی و توحیدی ایشان دانست. یکی از مهمترین مؤثران این دوره تدارک، نقبا هستند که سرپرستی امور سادات و علویان را در هر شهری بر عهده داشتند. نقابت علویان در نیشابور (کرسی خراسان) در اوایل عصر سامانی به علویان حسینی (بنوزباره) محول شد. پژوهش حاضر به بررسی فعالیتهای نقبای آلزباره در نیشابور، دلایل مهاجرت آنان به بیهق و نقش آنان در تعمیق تشیع امامی بیهق پرداخته است. یافتههای این پژوهش نشان میدهد نحوه سیاست حکومتهای شرق در مقابل نقبای زباری که بیشتر تحت تأثیر اختلاف مذهبی و عقیدتی میان دو طرف بود، یکی از اولین دلایل مهاجرت خاندان زباره به بیهق بوده است. نقبای حسینی زباره با مدیریت سیاسی ـ دینی و اجتماعی در پی تعهدات نقابتی خود، با بهرهگیری از شرایط مساعد مذهبی و حمایت بیشائبه شیعیان امامی بیهق، توانستند با دعوت علمای شیعی و جذب سادات شیعی از اقصی نقاط جهان اسلام در اشاعه و رشد اندیشههای شیعی بکوشند.
بررسی اوضاع سیاسی، مذهبی و فرهنگی جهان اسلام در سده هفتم، نشان میدهد این دوران مقارن با حوادث و رویدادهایی است که سرنوشت اسلام را رقم میزد. اهم این رویدادها حملات پیدرپی مغول به سرزمینهای اسلامی و سقوط خلافت عباسیان است. از شاخصههای مهم این دوران بحرانهای شدید فکری، فرهنگی و اخلاقی است. حملات مغول مرزهای فرهنگی و عقیدتی مسلمین را در همریخت. سده هفتم با تمام خرابیهای روحی و فیزیکی حملات مغول و تخریبهای فکری، عقیدتی که در پی داشت؛ نقطه عطفی در تاریخ اسلام، بالأخص مذهب تشیع بود. با نابودی دستگاه خلافت عباسی، شیعه مجال یافت تا عقایدش را از پس سالها اختناق و پنهانکاری احیاء و ترویج کند. بر این اساس قرن هفتم قرنی است که علمای شیعه هر یک به نحوی در احیا و شناساندن مکتب تشیع و تعالی آن نقشآفرینی کردند. یکی از شخصیتهای برجسته و تأثیرگذار شیعه در این قرن، سید رضی الدین علی ابن موسی بنجعفربن طاووس است که اقدامات مؤثری در تکوین عقاید تشیع داشت. این عالم شیعی نقش قابلتوجهی را از طریق گسترش و تعمیق ادبیات و فرهنگ دعایی تشیع در دنیای سنی مذهبان آن روز ایفا کرد. این پژوهش باهدف نمایاندن تأثیرات و نقش سید ابن طاووس در گسترش ادعیه و در این راستا تعمیق فرهنگ و مبانی تشیع صورت گرفته است. روش انجام پژوهش، توصیفی _ تحلیلی و در حوزه بررسیهای تاریخی و کتابخانهای است که اتکا آن، برگردآوری اطلاعات از منابع اصلی و پژوهشی میباشد. نتایج حاصل از تحقیق، نشان میدهد تلاش در جهت بازشناسی ادعیه شیعه، در دوره عباسیان و فضای فکری حاکم بر دوره ایلخانان از مهمترین دلایل توجه سید ابن طاووس به نگارش و تدوین ادبیات دعایی است. لذا سید با هدف گردآوری، بازشناسی، مستندسازی، ساماندهی، مکتوب سازی و نشر ادعیه توانست، نقش برجستهای را در حوزه ادبیات دعایی شیعه ایفا نماید.