مقطع تاريخي امامت امام باقر(علیه السلام ) يكي از ناشناختهترين دورههاي تاريخ اسلام است. در اين ميان چگونگي ارتباط امام باقر(علیه السلام ) با عمر بن عبدالعزيز، خليفه اموي، و ارزيابي عملكرد او در قبال علويان از پيچيدگي ويژهاي برخوردار است. بررسي و تحليل اين موضوع، از يك سو، به شناسايي و ارزيابي شخصيت عمر بن عبدالعزيز كمك ميكند، و از سوي ديگر، سيره سياسي ائمه معصومين(عليهمالسلام) و تدابير حكيمانه آنها را در شرايط مختلف و در مواجهه با شخصيتهاي گوناگون سياسي نشان ميدهد و خود ميتواند موجب توسعه انديشه سياسي به ويژه انديشه سياسي شيعي گردد. براي بررسي اين مسئله در اين مقاله، به بيان مشخصات فردي عمر بن عبدالعزيز، عملكرد او پيش از دوران خلافت و در دوره خلافت، رفتارش با علويان و شخصيت عمر از نگاه امام باقر(علیه السلام ) و برخي پرداخته شده است.
خلّف المستشرقون أسلاف الباحثین الغربیین حالیاً تراثاً لا بأس به من الدراسات المشرقیة والإسلامیة إستفاد منه هؤلاء الباحثون، فالإستشراق تحوّل إلى مجالات علمیة بحتة أصبحت تدرسها الکلیات ومراکز الأبحاث، لکنّ تلک الأبحاث بقیت تخدم أهداف ومصالح الغرب الإمبریالیة فی بعض الموارد، إلا أن الکثیر منها حالیاً نابعة عن وجدان باحثین غربیین أحرار یصنّفون الکتب والأبحاث من أجل إرضاء أطماحهم البحثیة واستکمالاً لمسیرتهم العلمیة. ومن جملة الحقول البحثیة المهمة التی کتب فیها الباحثون الغربیون الکثیر من هذه الدراسات، هی الدراسات الإسلامیة والحدیث الشریف منها بالتحدید سیّما الحدیث الشیعی. ومن هؤلاء الباحثین المعاصرین أستاذ جامعة إدینبرا الدکتور أندرو ج. نیومان الذی شهدنا له العدید من المساهمات فی حقل الفکر الإمامی وبالتحدید دراساته فی الحدیث الشیعی وجهود علماء الإمامیة فی العصر الصفوی وتحدیداً فی موضوع جدلیة الدین والعلماء مع السیاسة ورجالها. وما نهدف إلیه من دراستنا هذه هو نقد کتاب الباحث نیومان الهامّ عن تاریخ الحدیث الشیعی فی القرون التأسیسیة للمذهب الإمامی وأثر النهجَین الفکریَین الهامَّین عند علماء الإمامیة وهما: النهج الأصولی والنهج الإخباری الذی یمثله قم والقمّیون آنذاک فی تدوین أقدم ثلاثة مجامیع روائیة عند الشیعة الإمامیة: المحاسن للبرقی (توفی بین 274ـ280 ه/ 887ـ893 م) وبصائر الدرجات للصفّار القمّی (ت 290 ه/ 903 م) والکافی فی علم الدین للکلینی الرازی (ت 329 ه/ 941 م) وفق منهج التحلیل التاریخی والإستقرائی للنصوص التاریخیة والروائیة سیّما من تلک الکتب.
مقطع تاریخی امامت امام باقر علیه السلام یکی از ناشناختهترین دورههای تاریخ اسلام است. در این میان چگونگی ارتباط امام باقر علیه السلام با عمر بن عبدالعزیز، خلیفه اموی، و ارزیابی عملکرد او در قبال علویان از پیچیدگی ویژهای برخوردار است. بررسی و تحلیل این موضوع، از یک سو، به شناسایی و ارزیابی شخصیت عمر بن عبدالعزیز کمک میکند، و از سوی دیگر، سیره سیاسی ائمه معصومین(علیهمالسلام) و تدابیر حکیمانه آنها را در شرایط مختلف و در مواجهه با شخصیتهای گوناگون سیاسی نشان میدهد و خود میتواند موجب توسعه اندیشه سیاسی به ویژه اندیشه سیاسی شیعی گردد. برای بررسی این مسئله در این مقاله، به بیان مشخصات فردی عمر بن عبدالعزیز، عملکرد او پیش از دوران خلافت و در دوره خلافت، رفتارش با علویان و شخصیت عمر از نگاه امام باقر علیه السلام و برخی پرداخته شده است.