تقیه یكی از مقولات مورد توجه در فقه اهلسنت و شیعه است؛ اما برخی معتقدند در تشیع از اصول شمرده شده و به علت اوضاع خاص حاكم بر جامعه شیعی، در طول تاریخ به آن اهمیت زیادی دادهاند. شرقشناسان نیز به این مقوله توجه كرده و با دیدگاههای خاص به آن پرداختهاند. آنان تقیه را عموما پنهان نمودن اعتقادات دینی و تظاهر به دین دشمنان دانسته و برخی آن را به عنوان فریبكاری و خدعه نامیدهاند. آنان بیشتر به تقیه در میان شیعیان تاكید كردهاند و در بیان حدود آن، گاه به اشتباه كابرد آن را در همه زمانها و مكانها دانستهاند؛ در صورتیكه تقیه شرایط و حدود خاص خود را دارد. از دیگر نقدهایی كه میتوان بر آنان وارد كرد نداشتن توجه كافی به تقیه در میان فرق مختلف اسلامی است. آنان به پیآمدهای تقیه در تشیع نیز توجه كردهاند كه میتوان به حفظ حیات اجتماعی ـ سیاسی شیعه و عقبماندگی و افزایش دشمنی با مخالفان در جامعه شیعه دستهبندی كرد.
خلّف المستشرقون أسلاف الباحثین الغربیین حالیاً تراثاً لا بأس به من الدراسات المشرقیة والإسلامیة إستفاد منه هؤلاء الباحثون، فالإستشراق تحوّل إلى مجالات علمیة بحتة أصبحت تدرسها الکلیات ومراکز الأبحاث، لکنّ تلک الأبحاث بقیت تخدم أهداف ومصالح الغرب الإمبریالیة فی بعض الموارد، إلا أن الکثیر منها حالیاً نابعة عن وجدان باحثین غربیین أحرار یصنّفون الکتب والأبحاث من أجل إرضاء أطماحهم البحثیة واستکمالاً لمسیرتهم العلمیة. ومن جملة الحقول البحثیة المهمة التی کتب فیها الباحثون الغربیون الکثیر من هذه الدراسات، هی الدراسات الإسلامیة والحدیث الشریف منها بالتحدید سیّما الحدیث الشیعی. ومن هؤلاء الباحثین المعاصرین أستاذ جامعة إدینبرا الدکتور أندرو ج. نیومان الذی شهدنا له العدید من المساهمات فی حقل الفکر الإمامی وبالتحدید دراساته فی الحدیث الشیعی وجهود علماء الإمامیة فی العصر الصفوی وتحدیداً فی موضوع جدلیة الدین والعلماء مع السیاسة ورجالها. وما نهدف إلیه من دراستنا هذه هو نقد کتاب الباحث نیومان الهامّ عن تاریخ الحدیث الشیعی فی القرون التأسیسیة للمذهب الإمامی وأثر النهجَین الفکریَین الهامَّین عند علماء الإمامیة وهما: النهج الأصولی والنهج الإخباری الذی یمثله قم والقمّیون آنذاک فی تدوین أقدم ثلاثة مجامیع روائیة عند الشیعة الإمامیة: المحاسن للبرقی (توفی بین 274ـ280 ه/ 887ـ893 م) وبصائر الدرجات للصفّار القمّی (ت 290 ه/ 903 م) والکافی فی علم الدین للکلینی الرازی (ت 329 ه/ 941 م) وفق منهج التحلیل التاریخی والإستقرائی للنصوص التاریخیة والروائیة سیّما من تلک الکتب.
تاریخ شاهد، وقایع و رخدادهای مناقشهبرانگیزی در دوران حیات و امامت امام حسنبود. این رخدادها از دیدگاههای گوناگون به اشکال متفاوتی تفسیر شده است. دیدگاه مستشرقان درباره وقایع زندگی امام حسناز آن جمله است. دونالدسن مستشرق انگلیسی در بخشی از کتاب خود با عنوان «مذهب تشیع» به تحلیل زندگی امام حسنپرداخته است. وی در این بخش، ازدواجهای امام و نیز صلح او با معاویه را مورد هجمه قرار داده، ایشان را به پایینبودن قوه اخلاقی، شجاعت، خویشتنداری و توانایی عقلانی متهم کرده است؛ ولی با بررسی روشمند سِیر وقایع میتوان به این نتیجه رسید که موضع امام در قبال معاویه، حذف وی بود و صلح امام فقط زمانی اتفاق افتاد که امام راه دیگری جز آن نداشت. روایات مربوط به ازدواج و طلاقهای مکرر امام نیز از لحاظ سندی مغشوش و از لحاظ محتوایی دچار اشکالات جدی هستند.