کتابخانه مجازی ادبیات

کتاب بستان الناظرین فی معرفه ائمه الهادین اثر محمد یوسف بیکا که در سال 1119 - 1120 نوشته شده، شرح چهل حدیثی است که نویسنده ضمن آن سعی کرده است به مسائل مختلفی که به تشیع و اعتقادات صحیح او مربوط می شود، بپردازد. در واقع، می توان آن را اثری در معرفی شیعه و ویژگی های آن دانست. نویسنده در نوشتار پیش رو، با ارائه گزارشی از کتاب، محتوای آن را در بوته بررسی قرار داده است.

بازتاب گسترش تشیع به وسیله شاه اسماعیل اول صفوی، آن چنان گسترده است که آثار آن تا به امروز در صحنه فرهنگی و اجتماعی ایران باقی مانده است. یکی از مسائل مهم برای صفویه‌پژوهان، آگاهی از انگیزه‌های مؤسس جوان این سلسله برای رسمیت بخشی به مذهب تشیع اثناعشری و ترویج آن‌ است. این آگاهی ما را در رسیدن به تصویری صحیح از بنیان فکری صفویان و علل اقداماتی که در بُعد فرهنگی و مذهبی انجام دادند، یاری می‌رساند. در این پژوهش سعی می‌شود، دیدگاه‌هایی که ترویج تشیع از سوی شاه اسماعیل را متأثر از انگیزه‌هایی مانند قدرت‌طلبی، ثروت‌اندوزی، ادعای الوهیت، ادعای مهدویت و نیابت، ملی‌گرایی و نژادگرایی، تقابل با دولت عثمانی و تأثیرپذیری از عقاید غالیانه قزلباش معرفی کرده‌اند، نقد گردد. سپس این مدعا اثبات شود که ایمان درونی و اعتقاد راسخ و خالصانه شاه اسماعیل به تشیع به دور از مصلحت ‌اندیشی‌های سیاسی، عامل اصلی اهتمام او به گسترش تشیع بوده است. هرچند خلوص او در این باورها به معنای درستی همه باورهای او نیست.

این مقاله روشهایی را که دانش مذهبی در دوران مدرن صفویه، به ویژه در اصفهان، طی دوره صفویه بعد از سلطنت شاه عباس دوم (1642-66) تا پایان سلطنت شاه سلیمان حصین (1694- 1722) این استدلال می کند که مدرسه های صفوی به عنوان مراکز فرهنگی چندمنطقه ای شناخته شده اند که دانش مذهبی را پخش می کنند و میراث معنوی شیعه را حفظ می کنند و نقش مهمی را در بازسازی، تفسیر و تطبیق دادن یا مطرح کردن گذشته ایفا می کنند. مدرسه صفوی، که عمدتا به دلیل گستردگی و تقوا در شاهنامه صفوی تأیید شده بود، اغلب به نمایندگی از قدرت سیاسی متکی بود. با این حال، با توجه به ویژگی انعطاف پذیر، انعطاف پذیر و شخصیتی آموزش و پرورش اسلامی، یادگیری شیعه، مانند جامعه مسلمان گسترده، می تواند در مکان های متنوعی از خانه های محققان به هر مسجد یا حرم رخ دهد.  پس از بررسی و تحقیق در مورد بورس تحصیلی شیعه و نهادهای آن از دهه های اولیه تاریخ اسلام تا اواسط قرن هفدهم، این مطالعه مدرسای یی سلطانی یا مدرسه سلطنتی اواخر صفوی اصفهان را در محیط سیاسی، اجتماعی و مذهبی خود در نظر می گیرد. این مدرسه ویژه نمونههایی از روشهایی است که دانش مذهبی در اوایل ایران مدرن منتقل شد.