عصر مشروطیت از مقاطع مهم تاریخ سیاسی و فکری ایرانیان است، همچنین بهنظر میرسد به علت رهبری مذهبی و سیاسی مراجع شیعه در نجف، این زمان برای عراق و حتی حوزة عثمانی نیز مباحث و مسائل مهمی را برای تحقیق و پژوهش دربر دارد، اما با دقت و سیر در اسناد و مدارک و رسائل و مطبوعات مشروطة اول و مشروطة دوم که دهة اول مشروطه را شامل میشود، درمییابیم که سطح تحلیل و نگاه و دغدغهها و اولویتهای مطرحشده در متون دست اول با آنچه بعدها به نام مشروطه و ترسیم روند آن نوشته شده و گفته شده است، تفاوت اساسی دارد. این مقاله، با معرفی گوشهای از این آثار و مقایسة آن با برخی تاریخنگاریهای مدرن مشروطه، درصدد است به قسمتی از این تحریفها بپردازد. نقد این ناراستیها میتواند به نوعی اصول شناخت تاریخ سیاسی ایران را در ابعاد گوناگون برای ما بازگو کند. بهنظر میرسد هرچه از عمر مشروطیت ایران میگذرد و از طرف دیگر هرچه مباحث عمیقتری در انقلاب اسلامی معاصر پیش میآید، میتوانیم با مقایسة جریانشناسی و اندیشة این دو حلقة تاریخی به شناخت بهتری از تاریخ سیاسی ایران دست یابیم.