روسی راه در رشت برپا شد،که این قیام موفق،با تأثیر در مناسبات ایران و روسیه،نزدیک بود به مداخلهء نظامی روسیه در ایران منجر شود. در پژوهش حاضر،ضمن بررسی سیاست قاجاریه در قبال راه گیلان و موانع توسعهء آن،علل مخالفت اهالی گیلان با کمپانی روسی راه بررسی میشود.خاستگاه اجتماعی،انگیزه و عملکرد این مخالفان در کنار سیاست دولت روسیه در قبال راه شوسه،دیگر موضوعاتیاند که در این تحقیق بررسی شدهاند.اگرچه در عصر قاجاریه،گیلان به عنوان تولیدکنندهء عمدهء ابریشم و نیز گذرگاه اصلی تجارت خارجی ایران از طریق دریای مازندران،جایگاهی چشمگیر در اقتصاد کشوری و منابع درآمد دولت مرکزی داشت،فاقد راه مواصلاتی مناسب با بخشهای داخلی ایران بود.از سفرنامههای قرن 19 م.14/-13 ها.ق.چنین برمیآید که بهرغم اهمیت ارتباطات در فرایند توسعه،قاجاریه جز راهی مالرو و صعب العبور برای گیلان تدارک ندیدند. باوجوداین،هنگامی که دولت توسعهطلب روسیهء تزاری با استفاده از سیاست درهای باز ناصر الدین شاه،تهران را به اعطای امتیاز راه شوسهء گیلان به کمپانی روسی بیمه و حمل و نقل ایران وادار کرد(ذیحجهء 1310 ه.ق./جون 1893 م.)،اهالی گیلان از این اقدام استقبال نکردند.افزون بر این،به وقت افتتاح راه شوسه(رمضان 1316 ه.ق.) شورشی علیه کمپانی روسی راه در رشت برپا شد، که این قیام موفق، با تاثیر در مناسبات ایران و روسیه، نزدیک بود به مداخله نظامی روسیه در ایران منجر شود.
بارزترین تجلیگاه معنویت و هویت متعالی انسانی را میتوان در لایههای پنهانی هنر قدسی[1] و اوج شکوفایی هنر معماری مقدس اسلامی را میتوان در ساخت مساجد جستوجو کرد. در این بین، به نظر میرسد مساجدی که در دوران طلایی قدرت معنوی، مالی و سیاسی شیعیان در این سرزمین شکل گرفتهاند، واجد هویت معنوی ویژهای هستند. با تشکیل دولت صفوی در اوایل قرن دهم هجری و اعلام تشیع اثناعشری به عنوان مذهب رسمی، ایران بعد از قرنها، هویت ملی و سیاسی خود را بازیافت. از اینرو مذهب تشیع، بهتدریج در روح و جان ایرانیان نفوذ کرد و روح هنرمندان و معماران ایرانی به تشیع روشن گردید؛ لذا به آفرینش فضاهایی دست زدند که از روح و ماهیت تشیع سرشار بود. معماری مسجد به عنوان محمل بروز چنین عقایدی، از ظرایفی در طراحی برخوردار گشت که در دوره صفویه و پس از آن قاجار، به نهایت تکامل خویش دست یافت. در دوره قاجاریه، شیوه جدیدی در معماری ایجاد شد و معماران این زمان نیز دنبالهرو معماران صفویه بودند. در این پژوهش، سعی شده تا با مقایسه معماری دوره صفویه و یک دوره بعد از آن (قاجاریه)، به بررسی اصول، مبانی و الگوهای قدیم معماری ایران و نوآوریهایی پرداخته شود که از نظر فضا در این دوران به وجود آمده است؛ هرچند به نظر میرسد، معماری دوره قاجار، قوت لازم خلق یک معماری جدید را نداشته است. از این رو در این پژوهش، دو شاهکار هنر و معماری اسلامی و شیعی این سرزمین، یعنی مسجد امام خمینی اصفهان و مسجد شهید مطهری تهران، با بازشناخت اصول قدسی حاکم بر طراحی مساجد شیعی بررسی تطبیقی شده است. بر اساس نتایج تحقیق، میتوان تفاوت و به نوعی تکامل دوران صفویه تا قاجاریه را در عواملی چون طرح، فضا، نقوش جملات بهکار رفته در کتیبهها، رنگهای استفادهشده در تزیینات و منارهها جستوجو کرد.
الطبقات الکبری اثر محمد بن سعد بصری (د230ق) از کتاب های مهم و کهن درشرح حال پیامبر (ص)، صحابه، تابعین و روات حدیث تا آغازین سال های سده سوم هجری است. پژوهش حاضر با بررسی موردی زندگانی امام علی علیه السلام در این کتاب، به تبیین تفاوت گزارشهای محدّثان و مورّخان درباره حوادث صدر اسلام اختصاص دارد. یافته های آن نشان می دهد که ابن سعد به عنوان یک محدث- مورخ به سبب پایبندی به رعایت ضوابط و باورهای اهل حدیث، در توضیح وقایع صدراسلام، گاه سیر حوادث را به گونه ای متفاوت از مورخان نشان داده است.
بیهق از نخستین خاستگاه های مذهب تشیع در ایران است که پیش از هجوم مغولان به تشیع اشتهار یافته بود. در پژوهش های مربوط به تاریخ تشیع در ایران، به زمینه ها و اسباب گسترش این مذهب در منطقه مذکور توجه لازم به عمل نیامده است؛ مقاله حاضر به بررسی علل رواج تشیع در بیهق اختصاص دارد یافته های این پژوهش نشان می دهد که رواج تشیع در بیهق افزون بر جاذبه های عقیدتی این مذهب، حاصل کارکرد عوامل و کنش نیروهای مختلفی بود که در میان آنها سیاست حاکمان خراسان و شرایط سیاسی- اقتصادی بیهق نقشی محوری داشت.