وجود کتیبه در معماری اسلامی از ویژگیهای بارز و مهم هر بنایی است. کتیبه های تزیینی بناهای اسلامی که به شیوه گچ بری، آجرکاری، سنگ کاری و کاشی کاری اجرا شده اند.، گاهی با کاربرد مجزا و گاه در تلفیق با یکدیگر به دست هنرمندان، نمایشی شگفت از زیباییها پدید آورده است. بنابراین هنرمند اسلامی با کنار هم قرار دادن حروف و اشکال تصویری گوناگون بسیار زیبا و با تنوع بخشیدن به آنها که هر کدام تداعیگر شکلی است، توانسته ترکیبی تازه و جذاب پدید آورد. کتیبه علاوه بر زیبایی، که در آن از وحدت خط و نقش به وجود می آید، وسیله ای است پیام رسان و انعکاس دهنده کلام خدا، سخنان اولیا و ادعیه اسلامی. موضوع کتیبه ها با توجه به هر دوره متغیر است. به طور کلی می توان کتیبه ها را به دو نوع تقسیم کرد: کتیبه ها با موضوعات مذهبی و کتیبه هایی که اطلاعات بنا و سازنده بنا و وقف نامه ها و احکام و فرامین حاکمان را در خود دارند. برخی از کتیبه ها دربردارنده مضامین صریح شیعی اند. در این کتیبه ها استفاده از آیات قرآنی، اسماءالله، نام پیامبر(ص) و ائمه اطهار و احادیث شیعی، همانند «انا مدینه العلم و علی بابها» و مشخص ترین و مهم ترین آنها، استفاده از نام علی(ع)، کاربرد بیشتری داشت. اصفهان، که یکی از شهرهای تاریخی ایران در دوران اسلامی است، در عهد صفویان به سبب موقعیت ویژه اش در معماری رونق خاصی یافت. از ویژگی های بنیادی معماری دوره صفویه همانند  گذشته توجه و تاکید بر عنصر تزیین است. کتیبه نیز یکی از شاخصه های تزیین در معماری است. علاوه بر این در دوره صفوی مذهب شیعه رسمیت یافت؛ از این رو بناهای اصفهان در این دوره منبع مهمی برای بررسی مضامین شیعی در معماری اسلامی ایران به شمار می روند. بناهایی همچون مسجد امام، مسجد حکیم و ... مقبره بزرگانی چون امامزاده درب امام و مدرسه چهارباغ و مدرسه امامیه در اصفهان وجود دارند که در آنها می توان شکوه تزیینات معماری اسلامی را به همراه مضامین شیعی کتیبه ها در معماری شهر اصفهان تنظیم شده است و نویسنده آن به دنبال یافتن پاسخ سوالات زیر است: 1. کاربرد مضامین شیعی در کتیبه های معماری اصفهان چه جایگاهی دارد؟ 2. کتیبه های شیعی در بناهای اصفهان از چه مضامینی برخوردار است؟ اهداف:  1. شناخت مضامین شیعی کتیبه های به کار رفته در معماری اصفهان عصر صفوی. 2. شناسایی بناهای اصفهان در عصر صفویه با ویژگی کاربرد کتیبه با مضامین شیعی.  

منابع مشابه بیشتر ...

5e1dff1be48d1.JPG

کتیبه های مدارس عصر صفویه به مثابه رسانه های نمادین هنر شیعی نمونه موردی: مسجد مدرسه چهارباغ اصفهان

محی الدین آقاداودی

مسجد ـ مدرسه چهارباغ به عنوان گنجینه ای از هنر کتیبه نگاری اسلامی جایگاه ویژه ای دارد. بر این اساس پژوهش حاضر تلاش دارد به تبیین جایگاه کتیبه های این بنا به عنوان رسانه هایی نمادین بپردازد تا زمینه پاسخ به این پرسش اصلی که مهم ترین پیام های نمادین بازتاب یافته در کتیبه های مسجد ـ مدرسه چهارباغ ضمن تبیین نحوه انتقال پیام ها چیست؟ فراهم آید. پژوهش حاضر از حیث روش توصیفی ـ تحلیلی است. یافته اندوزی به شیوه میدانی و کتابخانه ای صورت پذیرفته است و تجزیه و تحلیل یافته ها کیفی است. نتایج پژوهش حاضر گویای آن است که مهمترین و بیشترین پیام هایی که از تعامل مذهب تشیع، مبانی اعتقادی و سیاست مذهبی حاکم در عصر صفویه، بر اساس سیری منظم از طریق این رسانه های نمادین هنر شیعی به مخاطبان انتقال می یابد، شامل بیان فضیلت، جانشینی (خلافت)، امامت و اشاره به ویژگی های برتر حضرت علی علیه السّلام، مدح و ستایش و الگوسازی از شخصیت امام علی علیه السّلام به عنوان مبنای اعتقادی هنر شیعی و اساس سیاست مذهبی رایج است.

5e1de4d5b6ca8.JPG

بررسی مستند پیشینه تشیع در استان فارس بر اساس کتیبه‌های آثار چوبی دوران اسلامی

فیروز مهجور

تأثیر مذهب تشیع بر تمامی نواحی شیعه­نشین و به‌ویژه ایران، نه‌تنها خود را از طریق جریان­های مذهبی، سیاسی و اجتماعی نشان داده، بلکه تأثیری شگرف بر هنر و میراث فرهنگی این مناطق نیز گذاشته است. نمونه این تأثیر را در آثار متعدد معماری، گچ‌بری، کاشی‌کاری و به طور کلی آثار تاریخی و هنری می‌توان دید که در مناطق مختلف ایران بر جای مانده است. آثار چوبی نیز به رغم ناپایداری و از بین رفتن بسیاری از آن‌ها، در عین حال نمونه­های باقی‌مانده، فرهنگ و هنر شیعی را به‌ویژه در زمینه کتیبه­نگاری و درج مضامین و مفاهیم شیعی توسط هنرمندان زبردست دوران اسلامی، به نمایش گذاشته­اند. از جمله این یادگارهای ارزشمند و مستند، آثار چوبی استان فارس است که هم از نظر تعدد و هم از نظر مضامین شیعی، نمونه­های بی‌نظیری از تاریخ مذهبی، فرهنگی و هنری تشیع را در این ناحیه در برمی‌گیرند. موضوع این پژوهش، بررسی تاریخی و باستان­شناختی آثار چوبی استان فارس است. این آثار که برای نخستین بار به صورت جامع، جمع‌آوری، کتیبه‌خوانی و تحلیل و بررسی تاریخی شده، نتایج بسیار مهمی از تاریخ تشیع دوازده‌امامی را در منطقه فارس طی قرون چهارم تا سیزدهم قمری به دست می‌دهد.

دیگر آثار نویسنده بیشتر ...

565458852ae46.jpg

مکتب نگارگری بغداد با تاکید بر مضامین شیعی

مهناز شایسته فر

مکتب نگارگري بغداد، از ابتداي حکومت خلفاي عباسي به عنوان يکي از قديمي ترين مکاتب نگارگري اسلامي به مصور سازي کتبي با موضوع هاي علمي و فني پرداخته است، چرا که در ابتدا به جهت منع مذهبي تصويرنگاري در اين دوره، هنرمندان از ترسيم تصاوير انساني خودداري مي کردند. اين مکتب در دوره هاي بعد از شهر بغداد تحت حاکميت سلسله هاي مختليي چون آل جلاير، صفوي و عثماني قرار گرفت، شکل، سمت و سويي ديگر پيدا کرد. در دوران آل جلاير و حکومت عثماني، هنرمندان به ترتيب به مصور کردن نسخه هاي ادبي، همچون ديوان خواجوي کرماني و سلطان احمد جلاير و در زمان حاکميت عثماني به مصورسازي و نسخه هاي عرفاني مذهبي روي آوردند. در مکتب بغداد عثماني شاهد مصورسازي کتبي با مضامين شيعي تحت تاثير افکار و انديشه هاي هنري هنرمندان و حاميان شيعي مذهب صفويان هستيم که در آن ها داستان ها و مضاميني از زندگي پيامبر (ص)، حضرت علي (ع) و اهل بيت (ع) تصوير شده است. اين مقاله سعي دارد با توجه به روند و سير تحول نسخ مصور مکتب بغداد، نگاره هايي از نسخه هاي مذهبي سير النبي، حديقه الشهدا، نفحات الانس، مقتل آل الرسول و ثواقب مناقب را در زمان حاکميت عثماني را برري کند.

فرهنگ و تمدن/هنر و معماری/نگارگری و خطاطی
مقاله