عشق به خاندان امامت و ولایت از بدو ورود اسلام در بین ایرانی ها وجود داشته و در آثار هنری آنان همچون ضریح ائمه و بزرگان شیعه انعکاس یافته است. ضریح حضرت عباس(ع) در سال 1385هـ.ق در اصفهان ساخته شد و به دلیل طراحی و اجرای عالی آن، پس از حدود نیم قرن در جهان تشیع، به عروس ضریح ها مشهور شده است. مفاهیم خوشنویسی در کتیبه های اسلامی، نشانی از ذوق و اعتقاد درونی هنرمند دارد. ضریح حضرت عباس(ع) با شکل مکعب مستطیل؛ سه نوع کتیبه در انواع خطوط اسلامی دارد و شامل آیاتی از سوره های مختلف قرآن، نام چهارده معصوم(ع) و اشعاری از جمال الهاشمی شاعر عراقی در وصف حضرت عباس(ع) است. هدف این مقاله، بررسی کتیبه های ضریح حضرت عباس(ع) بر اساس اعتقادات شیعی و چگونگی ارتباط آیات منتخب با شان ائمه اطهار(ع) و خاندان اهل بیت(ع) است. با توجه به مطالعه آیات، این نتیجه حاصل می شود که برخی از آن ها بازتابی از منش اخلاقی حضرت عباس(ع) بوده است و مهم این که، عمل آن حضرت به حدیث ثقلین را نشان می دهند. همچنین آن ها نشان دهنده تسلط هنرمندان و سازندگان ضریح بر علوم اسلامی و شیعی هستند. در این مقاله سعی شده است تا منزلت آیات و معانی و علل کاربرد آن ها بر روی ضریح تبیین شود. این تحقیق به روش توصیفی تحلیلی انجام شده است و جمع آوری اطلاعات و تصاویر، به صورت میدانی و کتابخانه ای بوده است.
مسجد ـ مدرسه چهارباغ به عنوان گنجینه ای از هنر کتیبه نگاری اسلامی جایگاه ویژه ای دارد. بر این اساس پژوهش حاضر تلاش دارد به تبیین جایگاه کتیبه های این بنا به عنوان رسانه هایی نمادین بپردازد تا زمینه پاسخ به این پرسش اصلی که مهم ترین پیام های نمادین بازتاب یافته در کتیبه های مسجد ـ مدرسه چهارباغ ضمن تبیین نحوه انتقال پیام ها چیست؟ فراهم آید. پژوهش حاضر از حیث روش توصیفی ـ تحلیلی است. یافته اندوزی به شیوه میدانی و کتابخانه ای صورت پذیرفته است و تجزیه و تحلیل یافته ها کیفی است. نتایج پژوهش حاضر گویای آن است که مهمترین و بیشترین پیام هایی که از تعامل مذهب تشیع، مبانی اعتقادی و سیاست مذهبی حاکم در عصر صفویه، بر اساس سیری منظم از طریق این رسانه های نمادین هنر شیعی به مخاطبان انتقال می یابد، شامل بیان فضیلت، جانشینی (خلافت)، امامت و اشاره به ویژگی های برتر حضرت علی علیه السّلام، مدح و ستایش و الگوسازی از شخصیت امام علی علیه السّلام به عنوان مبنای اعتقادی هنر شیعی و اساس سیاست مذهبی رایج است.
تأثیر مذهب تشیع بر تمامی نواحی شیعهنشین و بهویژه ایران، نهتنها خود را از طریق جریانهای مذهبی، سیاسی و اجتماعی نشان داده، بلکه تأثیری شگرف بر هنر و میراث فرهنگی این مناطق نیز گذاشته است. نمونه این تأثیر را در آثار متعدد معماری، گچبری، کاشیکاری و به طور کلی آثار تاریخی و هنری میتوان دید که در مناطق مختلف ایران بر جای مانده است. آثار چوبی نیز به رغم ناپایداری و از بین رفتن بسیاری از آنها، در عین حال نمونههای باقیمانده، فرهنگ و هنر شیعی را بهویژه در زمینه کتیبهنگاری و درج مضامین و مفاهیم شیعی توسط هنرمندان زبردست دوران اسلامی، به نمایش گذاشتهاند. از جمله این یادگارهای ارزشمند و مستند، آثار چوبی استان فارس است که هم از نظر تعدد و هم از نظر مضامین شیعی، نمونههای بینظیری از تاریخ مذهبی، فرهنگی و هنری تشیع را در این ناحیه در برمیگیرند. موضوع این پژوهش، بررسی تاریخی و باستانشناختی آثار چوبی استان فارس است. این آثار که برای نخستین بار به صورت جامع، جمعآوری، کتیبهخوانی و تحلیل و بررسی تاریخی شده، نتایج بسیار مهمی از تاریخ تشیع دوازدهامامی را در منطقه فارس طی قرون چهارم تا سیزدهم قمری به دست میدهد.
ضریح ها از آثار مهم هنر شیعی محسوب می گردند که از قرون میانه اسلامی به اشکال مختلف و به ویژه به صورت صندوق قبرهای چوبی بر روی مقابر بزرگان دینی پدیدار شدند و از حدود دوره تیموری به صورت ضریح های مشبک چوبی و فلزی درآمدند. ضریح حضرت عباس(ع) از نمونه های عالی هنر ضریح سازی است که در سال 1385ه.ق/1966م به دست هنرمندان اصفهانی ساخته شده است. در طراحی و ساخت این ضریح استادان و هنرمندان بزرگی مانند استاد اسدالله خسروانی، استاد بیناری، استاد صنیع زاده، استاد حبیب الله فضائلی و دیگران شاهکاری از هنر خود را به نمایش گذارده اند. ساخت این ضریح به امر آیت الله العظمی سید محسن حکیم انجام شده است و در آن از طراحی سنتی، خوشنویسی و فنون قلمزنی، میناکاری روی فلز و نیز هنرهای چوبی بهره گرفته شده است. شکل ضریح مستطیل بوده و بنام چهارده معصوم و پنج تن آل عبا از چهارده پنجره با پنج طرح مختلف شکل گرفته است. در این مقاله سعی بر آن شده است تا ضمن بررسی تاریخ و چگونگی شکل گیری ضریح در طول تاریخ، به معرفی ضریح حضرت عباس(ع) و ساختار آن و استادان سازنده آن بپردازیم.