کتابخانه مجازی ادبیات

عقل و تعقل، مفاهیمی هستند که همواره، از سوی فلاسفه و متفکران ، در ظرف جهان بین یهای مختلف و به تناسب تعریف از انسان و تمایز وی از سایر موجودات «حیوان»، به صورت غایتمند مورد تامل قرارگرفته اند. «تفکر تعقلی شیعی» به عنوان عنصری متمایزک ننده از سایر اندیشه های اسامی، آثار فلاسفه شیعه را تحت تاثیر قرار داده و باعث به وجو دآمدن، تعاریفی از عوالم عقلی و نیز تجلی آن در عالم جسمانی یا محسوسات گشته است. در این میان، هنر و آثار انسان ساخت به واسطه متجلی نمودن انوارعالم عقلی در عالم محسوسات، سیر در قوس نزولی «سیر من ا...» ، و نیز فراه مآوردن زمین ههای سیر نف سانسانی در قوس صعودی«سیر الی ا...» همواره مورد توجه بسیاری از متفکران بود هاست. در دوره صفوی ب هزعم زمین هسازی حضور تفکر شیعی، موجبات تجلی کالبدی این اندیشه در معمار ی منظر را شاهد هستیم، که با دار ابودن مفاهیم غنی، بالقوه و نیز متاثر از دیدگاه های فلسفی این دوران، توانسته است، عنصر ماندگاری را در خود تقویت کرده و به بالا بردن ادراک عقلانی منجر شود. مقاله حاضر سع ی دارد تا با اتکا به قرآن، احادیث و اندیش ههای ملاصدرا ، معمار ی منظ ر دور ه صفوی شهراصفهان را در حیطه تفکر تعقل شیعی مورد بررسی قرار داده و شاخص ها و تجلیات کالبدی آ نرا به موجب ادراک تعقلی انسان، آشکار نماید. این پژوهش با بهره گیری از مطالعات کتابخان های ، غور در مباحث فلسفی و دینی ، به دنبال ارائه ی تاویلی ب رگرفته از تفکر تعقلی شیعی در منظر دوره صفوی است. یافت ههای این پژوهش نشان م یدهند که معماری منظ رایرانی، و ب هطور شاخص باغ ایرانی، که دارای الگوی شناخت هشده و ماندگار با پیشینه تاریخی سده های مختلف است ؛ در این دوره با بهره گیری از مفاهیم برخاسته از این تفکر، به مفاهیمی چون عالم مثال، عدالت و قدر بیشتر پرداخته است.

مسجد ـ مدرسه چهارباغ به عنوان گنجینه ای از هنر کتیبه نگاری اسلامی جایگاه ویژه ای دارد. بر این اساس پژوهش حاضر تلاش دارد به تبیین جایگاه کتیبه های این بنا به عنوان رسانه هایی نمادین بپردازد تا زمینه پاسخ به این پرسش اصلی که مهم ترین پیام های نمادین بازتاب یافته در کتیبه های مسجد ـ مدرسه چهارباغ ضمن تبیین نحوه انتقال پیام ها چیست؟ فراهم آید. پژوهش حاضر از حیث روش توصیفی ـ تحلیلی است. یافته اندوزی به شیوه میدانی و کتابخانه ای صورت پذیرفته است و تجزیه و تحلیل یافته ها کیفی است. نتایج پژوهش حاضر گویای آن است که مهمترین و بیشترین پیام هایی که از تعامل مذهب تشیع، مبانی اعتقادی و سیاست مذهبی حاکم در عصر صفویه، بر اساس سیری منظم از طریق این رسانه های نمادین هنر شیعی به مخاطبان انتقال می یابد، شامل بیان فضیلت، جانشینی (خلافت)، امامت و اشاره به ویژگی های برتر حضرت علی علیه السّلام، مدح و ستایش و الگوسازی از شخصیت امام علی علیه السّلام به عنوان مبنای اعتقادی هنر شیعی و اساس سیاست مذهبی رایج است.

مکتب نگارگري بغداد، از ابتداي حکومت خلفاي عباسي به عنوان يکي از قديمي ترين مکاتب نگارگري اسلامي به مصور سازي کتبي با موضوع هاي علمي و فني پرداخته است، چرا که در ابتدا به جهت منع مذهبي تصويرنگاري در اين دوره، هنرمندان از ترسيم تصاوير انساني خودداري مي کردند. اين مکتب در دوره هاي بعد از شهر بغداد تحت حاکميت سلسله هاي مختليي چون آل جلاير، صفوي و عثماني قرار گرفت، شکل، سمت و سويي ديگر پيدا کرد. در دوران آل جلاير و حکومت عثماني، هنرمندان به ترتيب به مصور کردن نسخه هاي ادبي، همچون ديوان خواجوي کرماني و سلطان احمد جلاير و در زمان حاکميت عثماني به مصورسازي و نسخه هاي عرفاني مذهبي روي آوردند. در مکتب بغداد عثماني شاهد مصورسازي کتبي با مضامين شيعي تحت تاثير افکار و انديشه هاي هنري هنرمندان و حاميان شيعي مذهب صفويان هستيم که در آن ها داستان ها و مضاميني از زندگي پيامبر (ص)، حضرت علي (ع) و اهل بيت (ع) تصوير شده است. اين مقاله سعي دارد با توجه به روند و سير تحول نسخ مصور مکتب بغداد، نگاره هايي از نسخه هاي مذهبي سير النبي، حديقه الشهدا، نفحات الانس، مقتل آل الرسول و ثواقب مناقب را در زمان حاکميت عثماني را برري کند.

ادبيات غني در طول تاريخ، سرشاز از مضامين حماسي، اسطوره هاي ديني و آييني بوده، بزرگ ترين و برجسته ترين اين آثار، حماسه شاهنامه فردوسي است که در دوره هاي مختلف، دست مايه بسياري از شاعران و اديبان ايراني قرار گرفت، تا با الهام از شيوه و سبک شاهنامه، منظومه هايي حماسي با مضامين ملي و مذهبي به ثبت برسانند. از جمله اين منظومه ها، حماسه هاي ديني، مذهبي و شيعي است که با ورود آيين اسلام به ايران و علاقه بسيار مردم اين سرزمين به پيامبر (ص) و ائمه (ع) و ارتباط معنوي آن ها با اهل بيت، رونق يافت و در دوره هاي مختلف، در به تصوير کشيدن شجاعت، دلاوري و مظلوميت اهل بيت (ع) مورد توجه شاعران قرار گرفت. نمونه هاي بسياري با نام «حمله حيدري» در سده هاي هفدهم- نوزدهم/ يازدهم- سيزدهم سروده شده و مبنا و اساسي براي پرده خوانان و نقالان مجالس مذهبي بوده است. يکي از برجسته ترين نمونه ها «حمله حيدري» نوشته ملابمانعلي راجي کرماني است، که در دوره قاجاريه سروده شده و متاثر از شاهنامه فردوسي طوسي است. داستان هاي اين منظومه شامل سيره پيامبر (ص)، زندگي و رشادت هاي اميرالمومنين (ع) و واقع کربلا است.اهداف اين مقاله شامل: 1- شناسايي جايگاه و مرتبه امير مومنان علي (ع) در منظومه حمله حيدري.2- شناخت شباهت ها و تفاوت هاي نگاره هاي نسخه هاي مصور حمله حيدري قاجاري از نظر شيوه و محتوا.براي رسيدن به اهداف فوق سوالاتي مطرح شده است،1- حماسه حمله حيدري داراي چه مضامين داستاني است؟2- حضرت علي (ع) چه مرتبه و جايگاهي در نسخه خطي حمله حيدري دارند؟