کتابخانه مجازی ادبیات

ابن‌سعد به‌عنوان یکی از صاحبان منابع کهن که گزارش‌هایش در آثار پسینی فراوان بازنگارش شده‌اند، بر آن است که اعتماد به کوفیان سبب تصمیم امام حسین علیه السلام بر عدم بیعت با یزید و خروج بوده و حاکمیت اموی با امام سر ستیز نداشته است. چیدمان سلسله‌ای وی از گزارش‌های منع‌کنندگان آن جناب از قیام نیز القاگر تعجیل حضرت است. به‌هدف واکاوی تاریخی این دیدگاه، استقرای داد‌ه‌های دیرین نگاشته‌ها در وقایع نهضت امام حسین علیه السلام و تطبیق‌دهی آنها با گزارش‌های ابن‌سعد، شیوه‌ای است که در روش این پژوهش مورد استفاده قرار گرفته است. یافته‌ها نشان می‌دهند که نمی‌توان تصمیم امام بر عدم بیعت و خروج از مدینه را متکی به پشتوانۀ یاری کوفیان دانست؛ چنان‌که تقصیر نداشتن حکمرانان اموی در این امر، ادعایی است که شواهد نقض فراوان دارد. همچنین نحوۀ اخبار ابن‌سعد در موضوع ممانعت‌کنندگان نیز با چالش‌هایی از جمله هیمنه‌سازی در ممانعت، انحصار نقل بدون تایید با داده‌های دیگر منابع کهن و عدم تفکیک بازۀ زمانی گزارش‌ها مواجه است.

این مقاله در صدد نقد نظریه بوکلی درباره روایات دیدارهای امام صادق(ع) با منصور عباسی است. آقای بوکلی، نویسنده مقاله « ریخت شناسی و مفاد بعضی از روایات شیعه امامی » ، بخشی از روایات مربوط به مواجهه امام صادق(ع) و منصور عباسی را که غالبا مربوط به احضار امام به دربار منصور است مورد بررسی قرار داده است. بررسی او تنها مبتنی بر ساختار روایات است. نویسنده تلاش کرده است با این روش به منشا جعل این روایات دست یابد و دیدگاه شیعه امامی درباره ارتباط بین مذهب و قدرت سیاسی را نشان دهد. در مقاله پیش رو ضمن بررسی این روایات، روش آقای بوکلی و دستاوردهای او بررسی شده و نشان داده شده است که روش مبتنی بر ساختار تنها، فاقد کارآیی لازم است و به ویژه برای دستیابی به منشأ جعل یک روایت، شناخت راویان آن ضروری است. در این میان از پدیده‌هایی چون «تقطیع» و «نقل به معنا» در حدیث، در بررسی ساختار این روایات نباید غفلت نمود. از نظر مفهومی، این گروه از روایات به تنهایی برای بیان دیدگاه سیاسی شیعه کافی نیست.