ملیت مادر امام رضا (ع)، به عنوان بحث حاشیه ای در منابع مطرح شده و دیدگاه های گوناگونی را برتافته است. بررسی ملیت بانو، نه تنها سبب کشف حقیقتی تاریخی می شود؛ بلکه زمینه ای برای ارائه فرضیه ای بزرگ تر و پاسخی عمیق تر به این پرسش می شود که چرا مادران هفت تن از ائمه (ع) کنیز و از ملیت های مختلفی بودند. در تحقیق حاضر، فرضیه یونانی بودن بانو نجمه که برای اولین بار مطرح شده، با بهره گیری از دلایل نقلی، قرائن و شواهد و با روش تحلیلی تاریخی بررسی می شود. دستاورد مقاله این است که بانو نجمه (آروی)، کنیز غیرعربی یونانی تبار، با رنگ روشن، چهره ای درخشان و موهای قرمز متمایل به زرد بوده که در نوبه می زیسته و از اقصی المغرب خریداری شده است. بعید نیست که اجداد ایشان از یونانی هایی باشند که به توصیه ارسطو توسط اسکندر به سقوطرا مهاجرت کردند. وجود القاب شقراء، صفراء، صقرا و صقر، وصف مولدات و شگفتی اصحاب امام (ع) از خرید وی، سنت بقط که واژه ای هلنی است و غیره، از جمله دلایل و مویدات یونانی بودن او است.
اعتبارسنجى و پژوهش درباره اطلاعات مربوط به مادر امام جواد (ع)، مىتواند در تصحيح اطلاعات و آثار موجود، مؤثر باشد و به معرفى درستى از وى منجر شود. منبع اصلى اين اطلاعات، سه روايت با موضوعات درخواست ابلاغ سلام به بانو از سوى امام كاظم (ع)، روايت ولادت و روايت قيافهشناسى است كه هر سه به لحاظ سند قوت چندانى ندارند از اينرو، نيازمند بررسى دلالى و محتوايى است. روايت اول و سوم در منابع معتبر و متقدم ثبت شده و روايت دوم در دو منبع اثبات الوصيه و عيون المعجزات ديده مىشود كه انتساب آنها به نويسندگانش مورد ترديد است. جايگاه ويژه اين بانو نزد معصوم (ع) و درخواست ابلاغ سلام به او، اوصاف" طَيبَهالفَم" و" مُنتَجِبَهالرِحَم" در كلام پيامبر (ص) به نقل از امام رضا (ع)، انتساب امام زمان (عج) به وى با تعبير" ابنالنوبيه" از جمله ويژگىهاى استخراج شده از دو روايت مذكور در منابع متقدم است كه در پژوهش حاضر به روش تحليلى درباره آنها بحث مىشود.
مستشرقان معمولا در آثار خویش، به علل پیدایش مذهب شیعه و حیات این تفکر در عصر حاضر و نیز علل گرایش ایرانیان به تشیع می پردازند. از جمله مباحثی که به عنوان ایده مستشرقان مطرح می شود، نقش مادر امام سجاد(علیه السلام) و پیوند او با امام حسین(علیه السلام) در این گرایش است. برخی از این خاورشناسان با استدلال بر گرایش هایی، اصل ازدواج مذکور را رد می کنند، اما تأثیر گزارش های بر جای مانده از این وقایع را بر پذیرش تشیع از سوی ایرانیان پذیرفته و اثبات کرده و گاه به عنوان علت تامه از آن یاد می کنند. نوشتار حاضر در مقام اثبات و یا رد گزاره های مربوط به نسبت سببی امام حسین(علیه السلام) و شهربانو نیست; چرا که این بحث مجالی دیگر می طلبد، اما در مقام بیان آراء و اندیشه های مستشرقان درباره تشیع و نقش مادر امام سجاد(علیه السلام) در استقبال ایرانیان از این تفکر و سپس نقد و بررسی برخی از آراء است.
اعتبارسنجى و پژوهش درباره اطلاعات مربوط به مادر امام جواد (ع)، مىتواند در تصحيح اطلاعات و آثار موجود، مؤثر باشد و به معرفى درستى از وى منجر شود. منبع اصلى اين اطلاعات، سه روايت با موضوعات درخواست ابلاغ سلام به بانو از سوى امام كاظم (ع)، روايت ولادت و روايت قيافهشناسى است كه هر سه به لحاظ سند قوت چندانى ندارند از اينرو، نيازمند بررسى دلالى و محتوايى است. روايت اول و سوم در منابع معتبر و متقدم ثبت شده و روايت دوم در دو منبع اثبات الوصيه و عيون المعجزات ديده مىشود كه انتساب آنها به نويسندگانش مورد ترديد است. جايگاه ويژه اين بانو نزد معصوم (ع) و درخواست ابلاغ سلام به او، اوصاف" طَيبَهالفَم" و" مُنتَجِبَهالرِحَم" در كلام پيامبر (ص) به نقل از امام رضا (ع)، انتساب امام زمان (عج) به وى با تعبير" ابنالنوبيه" از جمله ويژگىهاى استخراج شده از دو روايت مذكور در منابع متقدم است كه در پژوهش حاضر به روش تحليلى درباره آنها بحث مىشود.