پيامبر (ص)، در روايت معروف سفينه، اهل‏بيت خود را مانند كشتى نوح دانسته و مردم را به پيروى از آنان سفارش فرموده‏اند. بعد رحلت آن حضرت، عواملى سبب كناره‏گيرى اهل بيت از رهبرى جامعه شد و طولى نكشيد كه امويان، حاكميت را به دست گرفتند و اوضاع سياسى، آنان را وارد درگيرى سياسى و نظامى با اهل بيت كرد. جايگاه اهل بيت در بين مسلمانان سبب شعله‏ورشدن احساسات و گرايش مردم به آنان و موجب تنفر از اموى‏ها گشت. عباسيان با شعار دعوت به اهل بيت، جوهره رهبرى را در مبارزه سياسى با امويان تعريف كردند و با عشق به اهل‏بيت، دولت اموى را برانداختند و خود سوار بر مركب خلافت شدند. اهل‏بيت كه با حاكميت بنى‏عباس مخالف بودند، مورد خشم و كينه آنان قرار گرفتند. نخستين‏بار منصور شاخه حسنى هاشميان را به شدت سركوب كرد و بسيارى از شخصيت‏هاى برجسته آنان را زندانى نمود يا به قتل رساند. بعد از منصور، شاخصه حسينى اهل بيت كه فرد شاخص آنان امام كاظم (ع) بودند، نخست مهدى عباسى و پس از آن فرزندش هارون، امام را سال‏ها زندانى كردند و در زندان به شهادت رساندند. عباسيان علاوه بر قتل و سركوب علويان، از تبليغات باطل خود دست نشستند و كسانى را براى ترويج ديدگاه‏هاى خود مبنى بر مشروعيت خلافت بنى‏عباسى و شكستن هيمنه اهل بيت به كار گرفتند. از اين رو، دامنه مجادله بين اهل‏بيت و بنى‏عباس روز به روز بيش‏تر شد و عباسيان سعى كردند بنى هاشم را به پذيرش حاكميت خود ملزم سازند؛ از اين رو، اوضاع سياسى- اقتصادى براى بنى‏هاشم به شدت سخت شد. امام كاظم (ع) به صورت‏هاى مختلف، به مقابله با حكومت قدرت‏مند مهدى و پس از او با حكومت مستعجل هادى و خلافت طولانى هارون پرداختند و در موارد مختلفى، مواضع منفى خود را با گفتارها و رفتارهاى سياسى ابراز كردند. ايشان به عنوان امامى برحق از اهل بيت، سكان‏دار حركت‏هاى اصلاحى پنهان و آشكار اهل بيت و پيروان خود بودند.

منابع مشابه بیشتر ...

6260086f31200.JPG

بررسی و تحلیل ابعاد سیاسی - اجتماعی جنبش شیعی علویان طبرستان (243-308ق) بر پایۀ نظریۀ کنش جمعی چارلز تیلی

محمد سپهری, فاطمه روحی پرکوهی, مهرناز بهروزی

برپایی حکومت علویان، مهم‌ترین رویداد سیاسی بود که پس از ورود اسلام به ایران در طبرستان شکل گرفت. کاربست نظریة «کنش جمعی» از چارلز تیلی که به انقلاب‌ها و حرکت‌های اجتماعی می‌پردازد، در ارائة خوانشی جدید از این جنبش تأثیرگذار است. در پژوهش حاضر، با استناد به منابع کتابخانه‌ای و روش توصیفی - تحلیلی، جنبش علویان با رویکرد به آراء تیلی بررسی شده است. سؤال اصلی مقاله این است که کاربست نظریة یادشده، چه ابعادی از این جنبش را نمایان می‌کند؟ به نظر می‌رسد علویان از راه‌اندازی این جنبش، تحقق سه هدف را در نظر داشتند: 1. حفظ بقا؛ 2. رسیدن به قدرت سیاسی؛ 3. گسترش مبانی تشیع. بر این اساس، پس از رسیدن به قدرت، با عنایت به هویت دینی مشترک با مردم و حاکمان بومی، سازمانی با شاکلة نظامی و دینی ایجاد گردید. بسیج منافع توسط رهبران علوی به صورت تهاجمی و تدارکاتی بوده و ماهیتی اجبارآمیز و هنجاری داشته است. عنصر قدرت در این جنبش، دو سویة تقابلی (خلافت سنی/ حکومت شیعی) دارد. مهم‌ترین فرصت‌های پیش‌آمده برای رهبران جنبش، عبارت است از: ایجاد هویت دینی مشترک، بهره‌جویی از توان نظامی حاکمان محلی و استفاده از ظرفیت‌های توده. سامانیان و کینخواریان، مهم‌ترین عوامل تهدید علویان بودند که سیاست سرکوب را پیش گرفتند. نوع کنش جمعی علویان، رقابتی و نوخواهی بوده و بر مبنای تقابل دوگانه خودی - بیگانه شکل گرفته است.

625ac5806ebbb.JPG

اقدامات امام کاظم علیه‌السلام در راستای اثبات امامت ایشان در منابع شیعه و اهل سنت

شهربانو دلبری, حمیده عراقیان, اردشیر اسدبیگی

«امام کاظم» (علیه‌السلام) در ابتدای امامت، با چالش‌هایی روبه رو بوده اند که این چالش‌ها موجب شده است تا اقدامات ایشان به عنوان قرینه فعلی علاوه بر دلایل نقلی مورد توجه باشد. اهداف اصلی تحقیق، چگونگی و دلایل امامت امام موسی بن جعفر (علیه‌السلام) و نیز اقدامات ایشان در اثبات این موضوع با استفاده از منابع شیعه و اهل سنت است. سوال اصلی این تحقیق نیز بدین شرح است که «مهمترین اقدامات امام کاظم (علیه‌السلام) در راستای اثبات امامت ایشان با توجه به چگونگی و دلایل امامت ایشان در منابع شیعه و اهل سنت چیست؟» این تحقیق با روش توصیفی، تحلیلی و تطبیقی، به این نتیجه دست‌یافت که برای انتخاب امام، شرایطی مانند «وصیت، علم خاص، ودایع و سن» به‌عنوان ملاک تعیین‌شده که بنا به دلایل قدرمتیقن، مشخص می‌شود که امام کاظم (علیه‌السلام) شرایط امامت را داشته است. علاوه بر احادیث و دلایل منقول در قبال امامت ایشان، مهمترین اقدامات ایشان که عبارت است از وارستگی مادی و سیاسی، شفاف‌سازی در غصب حکومت شیعیان، مقابله علمی با جریان‌های انحرافی و فرقه‌های مختلف شیعه، مناظره با خلفای عباسی و انتخاب رویکرد تقیه، گویای این است که طرز فکر امام کاظم (علیه‌السلام) طرز فکر یک «ولی، امام و زعیم» امت است؛ زیرا از یک‌سو جامعه شیعیان را از طریق تقیه و وکالت مدیریت کرده و از طرفی، برای اثبات حقانیتشان از طرق مختلف مانند مناظره و شجاعت در بیان، تلاش نموده و ازنظر علمی و فرهنگی نیز با بزرگ‌ترین چالش زمان خود، مقابله نموده و خط‌مشی آگاهانه‌ای را بنیان‌گذاری نموده‌اند.

دیگر آثار نویسنده بیشتر ...

5c1e049c26f48.JPG

بررسی تحلیلی وضعیت شیعیان امامی در دوران امام هادی علیه السلام

رمضان محمدی

عصر امام هادی(ع)، از دوره‌های مهمّ گسترش و تثبیت تشیع است. مقاله حاضر، با بهره­گیری از روش مطالعات اسنادی و تحلیلی در منابع تاریخی، روایی و کلامی، کوشیده است به کشف و وصف چگونگی وضعیت شیعیان در آن دوره بپردازد. یافته­های پژوهش نشان­دهنده آن است که از یک سو، امام با وجود تنگناهای سیاسی که با آن مواجهه بود، توانست مرزهای اندیشه­ای تشیع را برای شیعیانی که پس از شهادت امام جواد(ع)‌ همگی به امامت امام هادی(ع)‌ اتفاق نظر داشتند، حفظ نماید و از سوی دیگر، شیعیان نیز دست به تولید آثار فراوانی برای ترسیم اندیشه­های شیعی زدند که به عنوان میراث شیعی همچنان باقی است. شیعیان در برخورد با مواضع محدودکننده خلفای عباسی نیز گاه به صورت ابتکاری و گاه به اشاره امام(ع)، راهبردها و سیاست‌هایی متناسب اتخاذ کردند.

تاریخ/تاریخ معصومان(ع)/امام هادی(ع)
مقاله