کتابخانه مجازی ادبیات

ممکن است مهم‌ترین عوامل ایجاد انشعاب در مذهب و فرقه‌ای دینی،اختلافات‌ فکری،دوری از آرمان‌های اولیه،تفاسیر متفاوت از نصوص دینی،اختلاف در جانشینی و جاه‌طلبی برخی رهبران دانسته شود،ولی آن‌چه در این مجال به عنوان یکی از عوامل ایجاد انشعاب در فرقه‌های دینی،به خصوص در دوران معاصر تلقی شده،روابط معادلات سیاسی‌ است که بر اساس آن،یا دلت‌مردان،تأسیس و حمایت از انشعابی را وسیله‌ای برای‌ دست‌یابی به منافع و مقاصد سیاسی خود می‌دانند و یا برخی از رهبران مذهبی با استفاده از فرصت‌ها و تهدیداتی که در عرصه معادلات و روابط سیاسی بین دولت‌مردان داخلی و خارجی واقع می‌شود،درصدد تحصیل اقتدار مذهبی یا سیاسی برای خود می‌باشند.در این‌ تحقیق،سعی شده با بررسی و تحلیل عوامی چون جریان‌های حاکم در دربار قاجار،اوضاع‌ داخلی ایران،روابط ایران و انگلستان و منافع و مقاصد انگلستان در هند و جهان اسلام،به‌ چگونگی تشکیل و تکوین فرقه آقاخانیه پرداخته شود.

پس از انقراض حکومت بهمنیان در منطقه دکن، پنج حکومت به نام‌های قطب‌شاهیان، عادل‌شاهیان، نظام‌شاهیان، عماد‌شاهیان و برید‌شاهیان، جانشین آن‌ها شدند که از این میان حکومت قطب‌شاهیان، نظام‌شاهیان و عادل‌شاهیان، شیعه را مذهب رسمی حکومت خود اعلام کردند. سلطان‌قلی قطب‌شاه حکومت قطب‌شاهیان را در سال ۹۱۸ قمری در گلکنده پایه‌گذاری کرد. حکام این سلسله، همواره با دربار صفویه شیعه‌مذهب روابط بسیار خوبی داشتند. حمایت‌های بی‌دریغ فرمان‌روایان قطب‌شاهی، موجب شد تا ایرانیان زیادی به دکن مهاجرت نمایند. با ورود میرمحمد به گلکنده در سال ۹۸۹ قمری، دوره گسترش و شکوفایی فرهنگ ایرانی ـ شیعی در این منطقه آغاز گردید. علامه به‌واسطه تقوا و هوش سیاسی خود، توانست به منصب پیشوایی نایل شود که بالاترین مقام در دربار قطب‌شاهی بعد از شاه بود. بناهایی که وی به سبک ایرانی در حیدرآباد و اطراف آن ساخت، موجبات گرایش مردم منطقه به فرهنگ ایرانی ـ شیعی را فراهم نمود. مراسم مذهبی شیعه به‌ویژه آیین عاشورا تحت تأثیر میرمؤمن، با شور و حال خاصی برگزار می‌شد و هنوز هم نشانه‌های این اثرگذاری در میان مردم هند دیده می‌شود. این پژوهش، با بررسی کتابخانه‌ای و بر اساس روش توصیفی ـ تحلیلی، به نقش میرمؤمن استرآبادی در ترویج و گسترش فرهنگ ایرانی ـ شیعی در دکن می‌پردازد.

تشیع در درازنای تاریخ خود، همواره نقاط اوجی داشته که بر پایه آنها، به شیوه های گوناگون گسترش می یافته و پیروانش در سراسر جهان، فزونی می گرفته اند. سده های دهم و یازدهم هجری نیز نقطه اوجی در تاریخ تشیع به شمار می رود؛ زیرا حکومت صفویه در این قرن در ایران تأسیس شد و با حمایت رسمی اش از تشیع، زمینه را برای گسترش آن در ایران فراهم آورد. هم زمان با حکومت صفویان در ایران، در منطقه دکن (جنوب هند) نیز روی دادهایی پیش آمد که آنها را می توان نقطه اوج تاریخ تشیع در آن جا خواند؛ اوجی که به رغم اهمیت فراوانش، نزد پژوهش گران حوزه تاریخ تشیع، کم تر شناخته شده است. این پژوهش به دنبال پاسخ به این پرسش است که تأثیر برپایی حکومت های محلی شیعیان در دکن سده های یاد شده، در گسترش تشیع در آن مناطق چه بود؟ این تحقیق بر این فرضیه استوار است که به رغم کوشش های حاکمان این حکومت ها در پشتیبانی از مذهب تشیع، شمار فراوانی از مردم این منطقه، به این مذهب نگرویدند، بلکه این کارها تنها زمینه را برای آشنایی آنان با تشیع و گرایش به آن در دوره های بعدی فراهم کرد. این مقاله با استفاده از روش کتابخانه ای و بررسی تطبیقی و تحلیلی منابع، با اشاره ای کوتاه به پیشینه حضور شیعیان در منطقه دکن، کارهای حاکمان محلی آن جا را در زمینه حمایت از تشیع، سیر گسترش تشیع در این منطقه و میزان گرایش مردم به این مذهب در دوره یاد شده برمی رسد و فرضیه اش را تأیید می کند.

سلطان قلی قطب شاه از شاهزاده‌های قراقویونلو بود که پس از غلبه آق‌قویونلوها برآن‌ها برای حفظ جانش ترک وطن کرد و در سال 883 ق عازم دکن شد تا در آن‌جا در سایه حکومت بهمنیان که از قبل به‌ واسطه روابط تجاری با آن‌ها آشنایی داشتند،ادامه حیات دهد.او هم‌چون دیگر غلامان ترک وارد دستگاه حکومت بهمنیان شد و مدارج ترقی را تا دست‌یابی به حکومت تلنگانه طی کرد.وی در سال‌ 918 ق هم‌زمان با ضعف شدید بهمنیان اعلام استقلال کرده و حکومت قطب‌شاهیان را در گلکنده‌ پایه‌گذاری نمود.وی بنیان‌گذار سلسله‌ای شد که توانست نزدیک به دو قرن بر این منطقه حکومت نماید و سرانجام توسط اورنگ‌زیب،حاکم گورکانی هند،در سال 1098 ق سرنگون شد. آن‌چه در این مقاله مطرح می‌شود سلسله نسب و زندگی سلطان قلی بنیان‌گذار این سلسله است که به‌ مدت 33 سال بر منطقه گلکنده حکومت کرد و سرانجام با توطئه فرزندش جمشید به قتل رسید.