کتابخانه مجازی ادبیات

با رحلت رسول خدا، توجه به رویکرد صلح‌محورِ آن حضرت به منظور حفظ انسجام جامعة اسلامی و اتحاد مسلمانان کم‌تر شد. اما با شروع خلافت امیرالمؤمنین و التزام عملی ایشان به قرآن و سنت پیامبر، توجه به این امر نیز رنگی تازه به خود گرفت. مروری بر عملکرد امام در دوران کوتاه خلافت ایشان و مطالعة موردی جنگ جمل، بر پایة کهن‌ترین متون تاریخی، براین امر گواه است. بر این ‌اساس، پرسش پژوهش حاضر آن است که چه مستندات تاریخی‌ای از نحوة عملکرد امام علی در وقایع پیرامون جنگ جمل وجود دارند که با بهره‌گیری از آن‌ها بتوان بر توجه آن حضرت به حفظ انسجام جامعة اسلامی و اتحاد مسلمانان با رویکردی صلح‌محور صحه ‌گذارد؟ نتیجة این پژوهش توصیفی - تحلیلی، آن است که ایشان با محوریت جلوگیری از ایجاد افتراق در جامعه، ضمن شفاف‌سازی اوضاع برای مردم و فرستادن نمایندگانی نزد فتنه‌انگیزان، با رویکردی صلح‌طلب کوشیدند تا از منتهی‌ شدن فتنه به جنگ جلوگیری نمایند. همان‌طورکه پس از اتمام نبرد، با پرهیز از خشونت و رفتار دین‌محور با بازماندگان، عدم‌مماشات در امور جامعة اسلامی (انتخاب حکم‌ران) و نوشتن نامه و تشریح وقایع برای مردم کوفه و مدینه، در حفظ انسجام جامعة اسلامی و اتحاد مسلمانان کوششی حداکثری داشتند.

صحابه‌نگاری که به طور جدی از قرن سوم هجری آغاز گشت، با ورود اسلام به سایر سرزمین‌های اسلامی راه یافت؛ زیرا صحابه‌نگاران، اصحاب را واسطه میان پیامبر و امت و نیز آشنایان به سنت و سیره رسول خدا می‌پنداشتند. اما صحابه‌نگاری‌هایی که در مناطق مختلف تدوین شد، تحت‌تأثیر جریانات فکری ـ سیاسی، شکل‌های مختلفی به خویش گرفت و علاوه بر کمیت و حجم، در محتوا و روایات این آثار، تأثیرات بسزایی برجای نهاد. این جریانات فکری ـ سیاسی، سبب گشت تا صحابه‌نگاران در پی حل، پاسخ‌گویی و یا مقابله با این تفکرات، روایاتی را از اصحاب انعکاس دهند، که در جهت تأیید ایدئولوژی مورد توافق خویش و یا در راستای حاشیه‌رانی گفتمان‌های نامطلوب جامعه باشد. پژوهش پیش ‌روی، تلاش خواهد کرد تا شیوة بازیابی الاستیعاب در ترجمه خلفای نخستین را تحلیل کند تا نشان دهد که اگرچه این کتاب، به بازتاب همان روایات سده‌های نخست هجری می‌پردازد، گزینش، چینش و چگونگی کاربرد واژگان آن در جهت طرد و یا برجسته‌سازی برخی از اصحاب شکل گرفته است تا به فرآیند سیاسی ـ مذهبی زمانه پاسخ قاطعی دهد و یا در جهت تأیید این فرآیند‌ها و ایدئولوژی‌ها حرکت نماید.

فرقه‌های اسلامی،برای اثبات اصالت مذهبشان،ریشه‌های پیدایش خود را در زمان رسول خدا صلی الله علیه و اله و سلم جست‌وجو می‌کنند.در مورد پیدایش تشیع، نظریات مختلفی را دانش‌مندن و تاریخ‌نگاران مطرح کرده‌اند که پیدایش‌ تشیع در عصر پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله و سلم یکی از آن‌هاست.این نظریه را بیشتر علمای شیعه مطرح ساخته‌اند و چند تن از علمای اهل سنت و شرق‌شناسان‌ نیز آن را تایید کرده‌اند.احادیث پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم درباره علی علیه السلام و تفسیر چند آیه و حوادث تاریخی،عمده استدلالاتی است که در اثبات این نظریه آورده‌ می‌شود. در زمان پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم عده‌ای خاص با عنوان«شیعه»علی علیه السلام معروف‌ بودند.هم‌چنین پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم عنایتی ویژه به آن حضرت داشتند که باعث‌ شد تا گروه خاصی از علی علیه السلام تبعیت کنند.پیامبر صلی الله علیه و اله و سلم در تفسیر آیه‌ای‌ که درباره علی علیه السلام و شیعیان آن حضرت فرموده،این گروه هرچند اندک‌ شیعه در زمان پیامبر اسلام صلی الله علیه و اله و سلم معرفی شدند؛هرچند در این دوره،شیعه‌ فرقه اسلامی نیست.