کتابخانه مجازی ادبیات

یحیی محمد در «مشکله الحدیث» بر اساس دلایلی مانند شیوه اصحاب ائمه متاخر(ع) در برخورد با مساله امامت، شکل گیری فرقه های گوناگون شیعی، حیرت و اختلاف شیعه در امامت امام بعد در هر دوره، عدم عرضه کتاب کافی به نواب اربعه و برداشت عدم اعتقاد به علم و عصمت ائمه(ع) با توجه به دیدگاه خاص مکتب قم درباره غلو، به انکار علم و عصمت ائمه(ع) پرداخته است که البته ادعای او خالی از اعتبار است؛ زیرا وضعیت سیاسی و اجتماعی شیعیان در دوران ائمه متاخر(ع) که به سبب تضییقات ائمه جور با تقیه شدید ایشان همراه بود، دسترسی اصحاب ائمه(ع) به ایشان را محدود و مشکل می ساخت و سبب نقل روایات کمتری از ایشان می گردید؛ چنان که عواملی مانند آماده سازی شیعیان برای ورود به عصر غیبت، تعهد و امانت داری راویان شیعه به ضبط صحیح اسناد و از بین رفتن نامه ها و مکتوبات ائمه(ع) نیز نقل مستقیم روایت از ائمه معاصر(ع) را کاهش می داد. عدم عرضه کتاب کافی به نواب اربعه نیز به سبب عواملی مانند وجود جو ناامنی و تقیه، وجود قرائن صحت صدور روایات کافی نزد کلینی، عدم معاشرت مستقیم کلینی با نواب اربعه است و نشانه تردید کلینی در علم و عصمت امام(ع) یا بی اعتمادی به نایبان آنان نیست؛ افزون بر آنکه ذکر فضائل و صفات الهی ائمه(ع) از سوی بزرگان و مشایخ قم در آثار روایی آنان، نشانه اعتقاد راسخ به علم غیب و عصمت ائمه(ع) و اثبات خلافت الهی آنان در روایاتی بوده که به جمع و نقل آن همت گماشته اند.

ماتمکده، عنوان کتابی است از مولا قربان ابن رمضان بادشتی رودباری قزوینی متخلّص به بیدل که موضوع آن مقتل حسینی(ع) است. این کتاب حوادث حماسه سال 61 هجری را از لحظات شهادت امام حسین(ع) تا گسیل داشتن کاروان اسیران با سرهای مطهر شهدا از کربلا به کوفه و شام و نهایتاً برگشتن اسرا به کربلا در اربعین اول در بردارد. کتاب که تاریخ اتمام آن 1267 ه . ق است در قالب نظم و نثر تألیف گردیده و از حیث ادبی و بلاغی از اهمیت به سزایی برخوردار است. این پژوهش می کوشد تا شرح مختصری پیرامون ترجمة حال مصنّف و جایگاه ادبی و میزان تأثیرگذاری وی در نوع ادبی «مرثیه» و مقتل نویسی به دست دهد. آنگاه درباره نام، موضوع، محتوا و ساختار ماتمکده بحث خواهد شد. در ادامه، سبک جایگاه تاریخی اثر نیز به اجمال تحلیل شده و به نقش عنصر تعلیم در این اثر با ذکر بعضی عناوین و نقل نمونه ای مختصر اشاره خواهد شد. آنگاه در نقد محتوایی- ساختاری آن شواهدی ذکر خواهد شد. ماتمکده بیدل قزوینی از جمله مهم ترین و کم نظیرترین مقتل های فارسی در تاریخ ادبیات ایران است که هم به لحاظ ادبی و هم به جهت تاریخی اهمیت خاصی دارد و از این رو، تصحیح، توضیح و انتشار آن در راستای احیاء و معرفی یکی از برترین مفاخر مکتوب ادبیات آیینی ایران اسلامی، شایسته و بلکه بایسته می نماید.

از مباحث مهم امامت، علم و گستره دانش امام است؛ بحثی که در طول تاریخ، همواره مورد توجه دانشمندان شیعه بوده و کتابهای متعددی نیز در این زمینه تالیف شده است. دو کتاب بصائر الدرجات (صفار) و الحجلآ (از مجموعه الکافی کلینی) از تالیفات مهم عصر غیبت صغرا بوده و بررسی دیدگاه های مولفان آن، در شناخت فکری حوزه حدیثی قم بسیار مهم و موثر است. صفار و کلینی که میراثداران حوزه حدیثی قم هستند، با جمع آوری روایات این موضوع، دانش امام را در گستره خلقت و تقدیرات معرفی کرده اند. این پژوهش، با نفی اختلاف میان کافی و بصائرالدرجات، بر این نکته تاکید می کند که کلینی نه تنها از گفتمان حوزه حدیثی قم دست برنداشت، بلکه آن را به گونه ای نظام مند و در قالبی جدید ارائه کرد. در این پژوهش ـ همچنین ـ تلاش شده چینشی جدید از روایات این بحث (گستره علم امام) بر مبنای متعلق های علم ارائه گردد. این چینش که برگرفته از روایات گستره علم است، معیار واحدی برای مقایسه باب ها و روایات دو کتاب فراهم می نماید.

کتاب الکافی در دوره‌های مختلف و قرون متمادی به عنوان برجسته‏ترین اثر حدیثی شیعه شمرده شده است. این کتاب، حاصل تلاش علمی کلینی و استفاده از مهم‏ترین حوزه‌های حدیثی عصر اوست. ری، قم، بغداد و کوفه مهم‏ترین حوزه‌‌های علمی شیعه در دوران کلینی بودند که وی از آثار حدیثی آنها بهره برده است. برخی از مستشرقان کتاب الکافی را متأثر از عقل‏گرایی معتزله بغداد دانسته و معتقدند کلینی دیدگاه نص‏گرایی حوزه قم را در کنار عقل‏گرایی حوزه بغداد کمرنگ ارائه کرده است. پیش فرض این نظریه، تألیف الکافی در حوزه حدیثی بغداد است. این پژوهش نشان می‌دهد که الکافی در بغداد نگارش نیافته و بر خلاف دیدگاه مستشرقان، الکافی نماد علمی حوزه قم به شمار می‌رود و قم، نص‌گرای بدون عقل نبوده است؛ بلکه نگاه حوزه حدیثی قم در آن زمان نقل همراه با عقل است.