کتابخانه مجازی ادبیات

نزهه القلوب حمدالله مستوفی، که تقریبا در اواسط قرن هشتم هجری تالیف شده است ، از آثار جامع و گرانبهـائی است که درباره جغرافیا به زبان فارسی تالیف شده است . از جمله روایات مهم مستوفی در این کتـاب ، اشـارات او در زمینه مذاهب مردمان شهرها و نواحی گوناگون ایران در قرن هشتم هجری است که در میان آنها اشـارات او به پراکندگی شیعیان در نواحی گوناگون ایران حائز اهمیت بسیار است . مسـتوفی در نزهـه القلـوب اطلاعـات بـا ارزش و مهمی در زمینه حضور شیعیان امامی و اسماعیلی مذهب در نواحی گوناگون ایران ارائه کـرده اسـت . بـا توجه به عدم تعصب مذهبی مستوفی شافعی مسلک و تمایل او به تشیع و همچنـین اوج گیـری تشـیع در ایـن دوران در ایران ، روایات او در بررسی تاریخ تشیع ایران در قرن هشتم ، مهم است . پژوهش حاضر درصدد است بـا استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و مطالعات کتابخانه ای، گزارش های حمدالله مستوفی در کتاب نزهه القلـوب درباره جغرافیای تشیع ایران در قرن هشتم هجـری را، ضـمن مقایسـه آنهـا بـا روایـات برخـی دیگـر از منـابع جغرافیایی و تاریخی، بررسی و تحلیل نماید.

در قرن هشتم هجري با شکل گیري نهضت سربداران در منطقۀ خراسان، تغییر و تحولات عمده اي در زمینۀ مذهبی و عرفانی آن به وجود می آید. تصوف و عرفان اسلامی از آغاز پیدایش تا قرن هشتم هجري، بیشتر بر محور اعتقادات اهل تسنن استوار بود و تفکر شیعی، به دلیل شرایط حاکم موجود بر جامعه و مسایل اجتماعی ، به جز در برخی دوره هاي تاریخی، مجال بروز و ظهور چندان پیدا نمی کرد. به سبب حملۀ مغولان به ایران، در قرن هفتم و هشتم هجري، نهضت سربداران براي دفاع از مردم مظلوم شکل گرفت و با توجه به این که حاکمان سربداران از یک طرف پیرو مکتب تشیع و از طرف دیگر به تصوف علاقه مند بودند، باعث نزدیکی تصوف به تشیع شدند و شرایط رشد صوفیان و عارفان شیعه فراهم گردید و مباحث عرفانی بر مبن اي تفکر و اعتقاد شیعی شکل گرفت . هرچند که حکومت سربداران حدود نیم قرن تداوم داشت ولی به سبب اهمیت این جریان و تأثیرگذاري آن در دوره هاي بعد، از جمله تشکیل حکومت صفوي و رسمی شدن مذهب تشیع در ایران و پیدایش عارفان شیعی، قابل توجه است و ضرورت دارد که تأثیر نهض ت سربداران، در نزدیکی تصوف به تشیع مورد بررسی قرار گیرد. این مقاله با نگاه توصیفی تحلیلی و با استفاده از روش کتابخانه اي، به بررسی عوامل زمینهساز نزدیکی تصوف به تشیع در زمان سربداران میپردازد.