شمایل نگاری در هنر تیموری و صفوی هنر شیعی عناصر هنر شیعی در نگارگری و کتیبه نگاری تیموریان و صفویان مهناز شایستهفر مؤسسهی مطالعات هنر اسلامی (مجموعه آثار هنر اسلامی 12)،1384 همان طوری که از عنوان فرعی استنباط میشود در این کتاب عناصر هنر شیعی در دو حوزهی مهم هنرهای تجسمی یعنی نگارگری و کتیبه نگاری؛ در دو دورهی مهم تاریخی هنر ایران، تیموریان و صفویان مورد بررسی قرار گرفته است. سپس بر این نکته تأکید میکند که اشکال و تزیینات نقاشی ایرانی و کتیبهها به طور مستقیم،تحت تأثیر بنیان حکومت شیعی صفویان نبوده است،بلکه تحول و توسعهی تدریجی هنر شیعی در نقاشیهای نسخههای خطی و کتیبههای بناهای تیموری در ابتدای حاکمیت صفویه وجود داشته است. اجتماعی،فرهنگی و مذهبی را که در به وجود آوردن عناصر و نمادهای شیعی در نقاشی و کتیبهها تأثیر گذار بودهاند،مورد بررسی قرار میدهد تمرکز این فصل به طور ویژه بر روی اهمیت علمای شیعه و سیستم حمایتی آنها است. بخش دوم این فصل نمونههای برگزیدهی کتیبه با درونمایهی شیعی را مورد تجزیه و تحلیل قرار میدهد و بر آن دسته از کتیبهها که دارای مضامین قرآنی،دعایی و حدیثی روی بناها و آثار صنایع دستی در دوران مورد بحث،تمرکز دارد،موضوع این قسمت،مطالعهی کتیبهها با مضامین دعایی است که شامل دعاهایی خطاب به پیامبر اکرم(ص)،امام علی(ع)،حضرت فاطمه زهرا(ع)و پسرانش امام حسن(ع)و امام حسین(ع)میباشد،نمونهی کتیبههایی که در آن امام دوازدهم شیعی را مورد خطاب قرار داده مثل کتیبه منبر مسجد بندر آباد در حومهی یزد و.
هدف از پژوهش حاضر بررسی عوامل موثر بر شکلگیری تسنن دوازده امامی در قرن نهم هجری و تاثیرات متقابل آن در برابر تشیع میباشد. تلاش نگارندگان بر آن است تا به این پرسش جواب داده شود که چه عواملی در شکل-گیری اولیه و توسعه تسنن دوازده امامی در این قرن موثر بوده است؟ و تسنن دوازده امامی و تشیع چه تاثیرات متقابلی بر یکدیگر داشتهاند؟ یافتههای این پژوهش که به صورت توصیفی- تحلیلی صورتگرفته، حاکی از این است که برچیدهشدن حلافت عباسی به عنوان قدرتمندترین نهاد دینی اهل تسنن، سبب شد تاسایر گروههای مذهبی بویژه شیعیان مجال فعالیت در فضای خاص سیاسی آن دوران را یافته و به تدریج بر تعداد پیروانشان افزودهشود. در کنار این امر فراگیرشدن نهضتهای صوفی درایران با توجه به تسامح مذهبی تیموریان، نوعی خاص از تفکر جدید را وجود آورد که سعی داشت تا ضمن پایبندی به اصول مذهب تسنن، توجه ویژهای به امامان شیعه (ع) داشته و روند متعادلی در همزیستی تسنن و تشیع در ایران بوجودآورد که تحت عنوان تسنن دوازده امامی شناخته میشود. در این بین تصوف به عنوان حلقه واسط جریانی شد که حاصل آن گذر مذهبی ایران از تسنن محض به تشیع در حدفاصل قرون هفتم تا نهم هجری بود.
چکیده تیموریان سلسله ای ترکی – مغولی هستند که در فاصله سالهای ( 913- 771 ق ) عموما در نواحی ماوراءالنهر و ایران حاکمیت داشتند . تجربه همزمان زندگی یکجانشینی و کوچ نشینی در الوس جغتای و آسیای مرکزی باعث شد تا تیمور و جانشینانش با اسلام و فرهنگ ایرانی آشنایی هر چند مختصری داشته باشند. به همین سبب مؤلفه های هویت ایرانی از جمله هنر ایرانی و مذهب تشیع در این زمان فرصت رشد و وحدت بیشتری یافتند . سیاست تسامح گرایانه دولتمردان تیموری ، پیوند تشیع با جریان تصوف و تلاش شیعیان چه در درون جنبش های شیعی و چه به صورت فردی زمینه ای را فراهم ساخت تا مذهب تشیع به ویژه در بعد اجتماعی رشد بیشتری نسبت به ادوار گذشته پیدا کند . از طرفی هنر ایرانی و شاخه های متعدد آن بویژه هنر خوشنویسی در این زمان همانند ظرفی هستند که سایر مؤلفه های هویت ایرانی از جمله مذهب تشیع موضوع و مظروف آن را تشکیل می دهند. هنر خوشنویسی که با عنوان هنری اسلامی و مقدس شناخته می شود ، در عصر تیموری در دو بعد نظری و عملی با مفاهیم ، ارزش ها و شخصیت های شیعی ارتباط نزدیک و ملموسی پیدا کرد . الهام روحانی و الگوبرداری استادان خوشنویس از شخصیت امام علی (ع) و کاربرد فرهنگ شیعی در نظام استاد – شاگردی این دوره از ابعاد نظری و نگارش نسخه های خطی ، اشعار و کتیبه های شیعی در بعد عملی قرار می گیرند . تحقیق حاضر با هدف تبیین نقش هنر خوشنویسی در نشر و نمایش معتقدات مذهبی جامعه تیموری از یک سو و چگونگی ارتباط این هنر با مذهب تشیع در این زمان از سوی دیگر به دنبال بررسی علل و زمینه های این ارتباط وثانیا ویژگی های آن در دورۀ تیموری است. مواردی که به شیوۀ تحلیلی – توصیفی و با استفاده از منابع و اسناد تاریخی و هنری به آن ها پرداخته خواهد شد.