کتابخانه مجازی ادبیات

خلّف المستشرقون أسلاف الباحثین الغربیین حالیاً تراثاً لا بأس به من الدراسات المشرقیة والإسلامیة إستفاد منه هؤلاء الباحثون، فالإستشراق تحوّل إلى مجالات علمیة بحتة أصبحت تدرسها الکلیات ومراکز الأبحاث، لکنّ تلک الأبحاث بقیت تخدم أهداف ومصالح الغرب الإمبریالیة فی بعض الموارد، إلا أن الکثیر منها حالیاً نابعة عن وجدان باحثین غربیین أحرار یصنّفون الکتب والأبحاث من أجل إرضاء أطماحهم البحثیة واستکمالاً لمسیرتهم العلمیة. ومن جملة الحقول البحثیة المهمة التی کتب فیها الباحثون الغربیون الکثیر من هذه الدراسات، هی الدراسات الإسلامیة والحدیث الشریف منها بالتحدید سیّما الحدیث الشیعی. ومن هؤلاء الباحثین المعاصرین أستاذ جامعة إدینبرا الدکتور أندرو ج. نیومان الذی شهدنا له العدید من المساهمات فی حقل الفکر الإمامی وبالتحدید دراساته فی الحدیث الشیعی وجهود علماء الإمامیة فی العصر الصفوی وتحدیداً فی موضوع جدلیة الدین والعلماء مع السیاسة ورجالها. وما نهدف إلیه من دراستنا هذه هو نقد کتاب الباحث نیومان الهامّ عن تاریخ الحدیث الشیعی فی القرون التأسیسیة للمذهب الإمامی وأثر النهجَین الفکریَین الهامَّین عند علماء الإمامیة وهما: النهج الأصولی والنهج الإخباری الذی یمثله قم والقمّیون آنذاک فی تدوین أقدم ثلاثة مجامیع روائیة عند الشیعة الإمامیة: المحاسن للبرقی (توفی بین 274ـ280 ه‍/ 887ـ893 م) وبصائر الدرجات للصفّار القمّی (ت 290 ه‍/ 903 م) والکافی فی علم الدین للکلینی الرازی (ت 329 ه‍/ 941 م) وفق منهج التحلیل التاریخی والإستقرائی للنصوص التاریخیة والروائیة سیّما من تلک الکتب.

شیعیان در شرق افریقا به خصوص در دو کشور مهم و راهبردی کنیا و تانزانیا، در چند دهه اخیر با تاثیرپذیری از نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران و فعالیت خوجه های شیعه اثنی عشری در قالب سازمان بلال مسلم میشن، به نیرویی موثر از لحاظ اجتماعی و فرهنگی تبدیل شده اند و امید می رود در سایه مدیریت و برنامه های دراز مدت بتوانند در عرصه سیاسی نیز صاحب جایگاه و نقشی مقبول شوند. بدیهی است در راستای فعالیت شیعیان در این دو کشور پرداختن به کیفیت و چگونگی مناسبات آنها با سایر مسلمانان که در اکثریت قرار دارند، حائز اهمیت فراوان است. همچنین مناسبات شیعه با مسیحیان می تواند تاثیرات شگرفی در جذب و هدایت آنان به سمت شیعه داشته باشد. زیرا در افریقا بنابر خصوصیات مردم این قاره چرخش دین و مذهبی به سادگی انجام می شود. پژوهش حاضر سعی دارد ماهیت و چگونگی این مناسبات را تبیین و ظرفیت های شیعیان را در این باره به شکل روشن تری بیان کند.

شیعیان خوجة اثنی‌عشری اقلیتی کوچک و منسجم به‌شمار می‏روند که با وجود جمعیت اندک 125 هزار نفری از نظم و انضباط قابل ملاحظه‏ای برخوردارند. این اقلیت کوچک، در حال حاضر در پنج قارة جهان حضور دارند و افزون بر آنکه تحت نظارت عالی فدراسیون جهانی شیعیان خوجة اثنی‌عشری قرار دارند، در هر کشور نیز دارای جماعات مستقلی‌اند. در این مقاله، با بهره‌گیری از روش تحلیل و توصیف تلاش شده است نحوة پیدایش این اقلیت کوچک دینی به‌گونه‌ای کنشگر به‌منزلة پرسش اصلی مورد بررسی قرار گیرد. تلاش برای اثبات آنکه این جامعة کوچک شیعی از بدو تأسیس تا کنون با موفقیت‌های زیادی همراه بوده است نیز فرضیة اصلی را تشکیل می‌دهد. چهارچوب تحقیق بر این مؤلفه استوار شده است که شیعیان خوجة اثنی‌عشری در برخی امور می‌توانند به‌مثابه الگو، سرمشق دیگر جوامع شیعی قرار گیرند. پرداختن به همة عوامل اصلی و فرعی نقش‌آفرین در موفقیت این جامعة کوچک شیعی در کشور‌های هدف نیز جنبة نوآوری این مقاله شمرده می‌شود.