یکی از مهمترین مناسک جمعی در تشیع، مراسم عزاداری محرم است که اکثریت مؤمنان شیعی بدان میپردازند. محتوای این مراسم، گفتمان دینی خاصی را پدید آورده است که میتوان آن را گفتمان کربلا نامید. گفتمان کربلا، گفتمانی است که دال برتر آن روایت عاشورا توسط دینداران شیعی در طول صور مختلف در مناسک عزاداری است. مناسک عزاداری و گفتمان کربلا به دلیل نقشی که در حیات مردم داشته است، در صور مختلفی متبلور شده و مردم آن را طی سازوکارها و صورتبندیهای متنوعی بازسازی کردهاند. شکل سنتی تئاتر ایرانی، یعنی تعزیه، و همچنین صور دیگری مثل روضه، سفرههای نذری خانگی، دستههای زنجیرزنی در ماه محرم، هیئتهای سینهزنی و عزاداری، و مجالس مکرر و متعددی که تحت تأثیر این گفتمان، حیات دینی مردم را تشکیل میدهند، همه بیانگر تکثر تجلیات گفتمان کربلا در زندگی مردماند. از صور مهم ظهور، بروز و عملکرد این گفتمان، تعزیه و هیئتهای عزاداریاند. در پژوهش پیش روی با روش تحلیل اسنادی، مراسم تعزیه و عزاداری در ماه محرم از دیدگاه روانشناختی، به ویژه روانشناسی اجتماعی و روانشناسی هنر، تحلیل گردید. جامعه پژوهش، همه منابع دست اول و دست دوم از منابع غنی اسلامی و علمی بود که در نشریات، سایتهای معتبر اینترنتی، فیلمهای مستند و خاطرهها موجود بود و نمونهگیری به شیوه هدفمند انجام شد. بر پایه نتایج این پژوهش، سازوکار اثرگذاری تعزیهها بر افراد عزادار، با توجه به ده عامل روانشناختی تبیین شد.
ویلفرد مادلونگ یکی از برجستهترین خاورشناسان شیعهپژوه معاصر است که آثارش در همسنجی با سایر شیعهپژوهان غربی از امتیازهای علمی و روشی بسیاری برخوردار است. اولین مقالۀ مدخل «حسینبن علی علیه السلام» در دایرةالمعارف ایرانیکا در مورد حیات و اهمیت امام حسین علیه السلام در شیعه، توسط وی نگاشته شده است. در این پژوهه با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی و نقد مقالۀ مادلونگ پرداخته شده است. برایند بررسی و نقد گزارش وی، خصوصا در مورد شیوۀ استفاده از منابع در روایت رخدادهای پیرامون صلح و تدفین امام مجتبی علیه السلام و برخی از مواضع حضرت اباعبدالله علیه السلام است. مادلونگ در مقالۀ خود، صرفا به نقل مبتنی بر منابع بسنده نکرده و در بسیاری از موارد، برداشتها و تحلیلهای شخصی خود را نیز ارائه کرده است.
درباره زمان پیدایش و شکلگیری مراسم روز عاشورا در میان جوامع شیعی، با استناد به گزارشهای مورخان معتبر عراقی همچون ابن جوزی (المنتظم، ج۱۴، ص۱۵۰) و ابن اثیر (الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۵۴۹) مبنی بر عزاداریهای شیعیان بغداد در روز عاشورا که در زمان معزّالدوله دیلمی (حکومت: ۳۳۴-۳۵۸ق) از سال ۳۵۲ق آغاز شد و در سالهای بعد نیز ادامه یافت، دیدگاهی که میان بسیاری از اسلامشناسان و پژوهشگران تاریخ تشیع، از جمله علیاصغر فقیهی (تاریخ آلبویه، ص۳۰)، هاینس هالم (شیعه، ص۶۱)، حمزة الحسن (طقوس التشیّع، ص۴۴۰) و دیگران رواج یافته، آن است که این عزاداریها، نخستین مراسمهای رسمی و عمومی روز عاشورا در میان جوامع شیعی بوده و در واقع آلبویه نخستین حکومتی بودهاند که برپایی چنین مراسمی را حمایت کرده و به ترویج آن پرداختهاند. چنانکه گزارشهای همان مورخان، حاکی از برپایی مراسم جشن و سرور روز غدیر پیش از مراسم سوگواری روز عاشورا، یعنی به فاصله زمانی کمتر از یک ماه از آن بوده است.