کتابخانه مجازی ادبیات

در این نوشتار، در بازخوانی و نقد دیدگاه‌های کلبرگ و مدرسی دربارۀ پیدایش تشیع دوازده‌‌امامی، بر پایۀ روش تاریخی ـ کلامی و با هدف مقایسۀ دیدگاه‌ها و بیان کاستی‌ها و اشتباهات کمترشناخته‌شدۀ این دو، موارد زیر دانسته شد: کلبرگ پیدایش تشیع دوازده‌امامی را «انتقال از امامیه»، و مدرسی «تکامل تدریجی مکتب تشیع» خوانده است. هر دو، تاریخ آن را تقریبا همسان، نیمة قرن چهارم هجری دانسته و در این‌باره به موارد انعکاس اندیشة «دوازده امام» در متون کهن استناد کرده و دچار اشتباهاتی بعضا فاحش شده‌‌اند؛ چنان‌که هر دو، ثبت عقاید اثناعشری را در برخی متون که کامل به ما نرسیده‌اند، انکار نموده و از ثبت آن در برخی منابع غفلت کرده و دیدگاه‌هایی ناهمگون و گاه متناقض داشته‌اند. افزون بر این، کلبرگ به هم‌پایگی واژة امامیه با اثناعشریه توجه نداشته و مدرسی نیز دچار «تردیدها» و «تعمیم‌ها»ی ناروا، اشتباه در «شناسایی متن و نسخه‌های کهن یک روایت» و «بی‌دقتی در فهم اصطلاحات مهدویت» شده است.

دوره فاطمیان از دوره‌های برجسته تاریخ اسلام است که با توجه به گستره زمانی و وسعت قلمرو حکومتی سزاوار تحقیقات جدی و جدید است. حکومت دویست‌ساله‌شان بر مصر و تأثیرگذاری‌شان بر تمدن اسلامی به ‌خودی خود کافی است که آنها را شایسته چنین امعان نظری کند. تحقیق حاضر با هدف شناخت اقدامات عملی فاطمیان مصر در راستای کمک به ایجاد تمدن اسلامی انجام شده است. بدین منظور اقدامات عملی خلفای فاطمی، که از مظاهر تمدن‌ساز محسوب می‌شود، نظیر مناسبات ایشان با قدرت‌های همجوار، ساخت و ایجاد مراکز علمی و کتاب‌خانه‌ها، تشکیل کرسی‌های علمی در قالب دارالحکمه‌ها و دارالعلم‌ها و فعالیت‌های دیگر نظیر ترجمه و تألیف کتب بررسی شده است. پژوهش حاضر به روش توصیفی‌تحلیلی با استناد به منابع تاریخی و دست اول بر این نکته نیز تأکید می‌کند که فاطمیان در دوره حکومت بر مصر توانستند به دلیل اقتضائات سیاسی‌اجتماعی در جهت آرمان‌های آزادی‌خواهانه‌شان و در راستای کمک به تمدن‌سازی مسلمانان سیاست تسامح‌گرایانه‌ای را در پیش بگیرند. اتخاذ این رویکرد و سیاست تساهل و تسامح در برابر ادیان و مذاهب دیگر به میزان چشمگیری در شکل‌گیری تمدن اسلامی قرون سوم و چهارم، که از آن به دوران طلایی تمدن اسلامی یاد می‌شود، تأثیرگذار بوده و چون مناسبات این دولت با دولت‌های همجوار و هم‌زمان در این تأثیر‌گذاری و نقش آنان در شکوفایی فرهنگ و تمدن و رواداری مذهبی تأثیر داشته است، این محور نیز در آغاز نوشتار بررسی می‌شود.

سنت و سیره پیامبر و دیگر معصومان‌ همواره در بسیاری از ابعاد زندگی‌ مسلمانان مورد استفاده قرار گرفته است و این بهره‌مندی از همان آغاز پیدایش اسلام‌ و حضور پیامبر و امامان وجود داشته است‌ و حدیث و سنت و سیره پیامبر و معصومان‌ دیگر ارزش و قداست فراوانی نزد مسلمانان دارد که ارزش و اهمیت آن‌ بر هیچ کس پوشیده نیست. این نوشتار تحت عنوان«جایگاه سنت‌ نزد تشیع»به قلم آیت الله مرتضی عسکری‌ به زبانی شیوا حدیث را از دیدگاه حضرت‌ رسول(ص)و ائمه اطهار(ع)مورد کنکاش‌ قرار داده است. علامه عسکری شخصیت برجسته جهان‌ تشیع افزون بر موقعیت خاص علمی،از ویژگی‌ای برخوردارند که در دیگر گویندگان و محققان بندرت می‌توان یافت‌ و آن انتخاب موضوعات بدیع و علمی و قدرت نفوذ و تأثیری است که خواننده را وادار به شگفتی و تحسین می‌کند. آنچه در پی می‌آید متن مقاله‌ای است‌ که در همایش مودت اهل بیت که در تاریخ‌ 28 و 29 مهر ماه در سنندج برگزار شد،ارائه‌ گردیده است.بنا بود علامه عسکری‌ در همایش یاد شده درباره این مقاله‌ سخنرانی کنند اما به علت کسالت‌ جسمانی و به رغم اشتیاق وافر ایشان، پزشکان وی را از حضور در همایش منع‌ کردند.در ذیل متن مقاله استاد از نظر می‌گذرد.