کتابخانه مجازی ادبیات

جریــان بنی الحســن یکی از شــاخه های مهــم زیدیه در میانة قرن دوم هجری اســت که تاثیــرات زیــادی در جامعة شــیعه داشــته و عمدتا جریــان تقابل با نظام اموی و ســپس عباســی را رهبــری میکردنــد. از آنجاکــه بنــی الحســن هیــچ گاه نتوانســتند حمایــت ائمه ؟ را دربارٔه اقدامات خود جلب کنند، نوعی تقابل و انکار را نسبت به ایشان در پیش گرفتند. علم ائمه ؟ به امور آینده که از طریق پیامبر اکرم ؟ به ایشــان رســیده بــود و دانش اختصاصی ایشــان در امر دین کــه از طریق امیرالمومنین ؟ و امامان پس از او در اختیار داشتند، مشروعیت بنی الحسن را با چالش جدی روبرو میکرد؛ ازاین رو سیاست انکار آموزٔه علم الهی ائمه ؟ به روشی پایدار و انحرافی عمیق در زیدیه و در قــرن دوم تبدیل شــد. این مقاله گزارشــی از ایــن جریان را در بازٔه زمانــی پرالتهاب نیمة اول قرن دوم ، عرضه میکند.

این تحقیق در پی کشف نظر اهل‌بیت( راجع به نصب الاهی یا انتخاب مردمی مقام امامت می‌باشد. در این زمینه دو دیدگاه وجود دارد: غالب شیعیان، معتقدند که اهل‌‌بیت( منصوب به نصب الاهی هستند. در مقابل، عده‌ای می‌گویند با استناد به منابع خود شیعه، عقیده به نصب الاهی امام باطل است؛ چرا که بر اساس این منابع، اهل‌بیت(، اعتقادی به نصب الاهی امام نداشته‌اند، بلکه ایشان مقام امامت، به خصوص امامت سیاسی. را وابسته به رأی و نظر مردم می‌دانستند و به انتخابی بودن آن قائل بوده‌اند. این تحقیق، با روش توصیفی ـ تحلیلی و مطالعه منابع روایی بر آن است که اهل ‌بیت( نه تنها امام معصوم( را فردی منصوب از سوی خداوند برای هدایت و رهبری جامعه می‌دانند، بلکه معتقدند خداوند از نظر تکوین نیز به امام معصوم( مقام ویژ‌ه‌ای بخشیده، ایشان را به عنوان واسطة نزول نعمت‌های خود به مخلوقات منصوب کرده است. بر مردم واجب است با پذیرش امام معصوم(، زمینه حاکمیت وی را فراهم سازند.

این تحقیق در پی یافتن دیدگاه امیرمومنان(ع) درباره الهی بودن یا مردمی بودن مقام امامت است. برخی معتقدند دیدگاه کنونی شیعه که امام را فرد منصوب از سوی خدا می داند، حتی به استناد منابع شیعی، ارتباطی با دیدگاه امام علی†(ع) ندارد؛ این افراد در پی اثبات این مطلب هستند که امیرمومنان(ع) اعتقادی به الهی بودن امامت خویش نداشته و به خصوص حاکمیت و امامت سیاسی را وابسته به رای و نظر مردم می دانسته است. ایشان برای تبیین این امر به برخی رفتارها و سخنان آن حضرت که گاه در منابع شیعی نقل شده است، استناد می کنند. مقاله پیش رو، با بررسی منابع روایی عموما شیعی بر آن است که امیرمومنان(ع) خود و سایر امامان معصوم(ع) را منصوب از سوی خداوند برای هدایت و رهبری سیاسی و دینی جامعه می داند. افزون بر این، معتقد است خداوند ایشان را از نظر آفرینش و تکوین به عنوان واسطه نزول نعمت ها قرار داده است.