كتاب شرح الاخبار فى فضائل الائمة الاطهار(عليهم السلام) بر خلاف نامش منحصر به فضائل و مناقب ائمه نيست؛ بلكه يك دوره تاريخ ائمه از امير المؤمنين على عليه السلام تا پايان زندگى امام صادق عليه السلام است. مؤلف اين كتاب قاضى نعمان مغربى(م 363) كه بر مذهب اسماعيليه است پس از شرح زندگى و مناقب امام صادق(ع)، به مهدى مغربى و مطالبى درباره اسماعيليه و فاطميان پرداخته و شرح حال بقيه ائمه را ذكر نكرده است. در عين حال اين كتاب از آثار كهن در زندگى امامان شيعه بخصوص امير مؤمنان عليه السلام به شمار مى رود كه با توجه به اشتراك عقيده مؤلف تا امام ششم، مباحثى كه در آن آمده كاملاً با روايات شيعه اماميه مطابق است. جلد اول و دوم كتاب، اختصاص به زندگى و فضائل امام اول دارد و در جلد سوم به بقيه اهل بيت و مباحث خاص ديگر پرداخته است. روش قاضى نعمان در اين كتاب، حديثى است و سلسله اسناد خود را كامل آورده است. راويان وى همانند كتب شيعى امامى، راويان ائمه هستند چنانكه اصل روايات و مطالب اين كتاب در باره اهل بيت و فضائل آنان، همانند روايات اماميه است حتى در بخش آخر اين كتاب كه به موضوع مهدى پرداخته شده روايات اماميه در باره مهدى نقل شده است ليكن مؤلف با هدف برداشت خاص از اين روايات، آنها را نقل مى كند به گونه اى كه تا مدتها پيش، كسى به اسماعيلى بودن قاضى نعمان اطمينان نداشت. روش تأليف اين كتاب از شانزده جزء تشكيل شده است. در ترتيب اين اجزاء قدرى آشفتگى وجود دارد و مؤلف يك مطلب را در اجزاء مختلف پراكنده است. مثلاً در جزء نخست احاديثى از پيامبر(ص) در فضيلت على عليه السلام آورده ولى حديث سد الابواب را در جزء هفتم نقل كرده است. البته مؤلف روايات را پيوسته و بدون عنوان دهى و تبويب در كنار هم آورده و محقق كتاب عناوينى را جهت تنظيم ابواب و اجزاء قرار داده است. محتواى كتاب يازده جزء كتاب كه دو جلد كنونى را تشكيل مى دهد به مناقب و تاريخ زندگانى امير مؤمنان پرداخته و در اجزاء بعدى از فضائل كلى اهل بيت، حضرت خديجه و حضرت زهرا، حسنين عليهم السلام و تاريخ كربلا سخن گفته است. وى همچنين بخشى از جزء سيزدهم را به خاندان ابو طالب اختصاص داده و به نام شهداى كربلا بازگشته است. سپس تا امام صادق عليه السلام مطالبى آورده و فرقه هاى شيعه را شرح مى دهد كه پس از آن حضرت به وجود آمدند. شرح قيام بنى حسن و پس از آن موضوع مهدى و ظهور مهدى فاطمى و دعوت فاطميان در يمن و افريقا از مباحث بعدى است و جزء آخر كتاب يعنى شانزدهم به صفات شيعيان در بيان معصومين اختصاص دارد. اهميت كتاب كتاب شرح الاخبار از منابع اصلى حديث و تاريخ شيعه به شمار مى رود كه عالمان و نويسندگان قديم و جديد از آن نقل كرده و به آن اهتمام ورزيده اند. نقل اخبار غدير از كتاب الولاية طبرى كه اكنون در دست نيست، بر اهميت اين اثر مى افزايد
با رحلت رسول خدا، توجه به رویکرد صلحمحورِ آن حضرت به منظور حفظ انسجام جامعة اسلامی و اتحاد مسلمانان کمتر شد. اما با شروع خلافت امیرالمؤمنین و التزام عملی ایشان به قرآن و سنت پیامبر، توجه به این امر نیز رنگی تازه به خود گرفت. مروری بر عملکرد امام در دوران کوتاه خلافت ایشان و مطالعة موردی جنگ جمل، بر پایة کهنترین متون تاریخی، براین امر گواه است. بر این اساس، پرسش پژوهش حاضر آن است که چه مستندات تاریخیای از نحوة عملکرد امام علی در وقایع پیرامون جنگ جمل وجود دارند که با بهرهگیری از آنها بتوان بر توجه آن حضرت به حفظ انسجام جامعة اسلامی و اتحاد مسلمانان با رویکردی صلحمحور صحه گذارد؟ نتیجة این پژوهش توصیفی - تحلیلی، آن است که ایشان با محوریت جلوگیری از ایجاد افتراق در جامعه، ضمن شفافسازی اوضاع برای مردم و فرستادن نمایندگانی نزد فتنهانگیزان، با رویکردی صلحطلب کوشیدند تا از منتهی شدن فتنه به جنگ جلوگیری نمایند. همانطورکه پس از اتمام نبرد، با پرهیز از خشونت و رفتار دینمحور با بازماندگان، عدممماشات در امور جامعة اسلامی (انتخاب حکمران) و نوشتن نامه و تشریح وقایع برای مردم کوفه و مدینه، در حفظ انسجام جامعة اسلامی و اتحاد مسلمانان کوششی حداکثری داشتند.
صحابهنگاری که به طور جدی از قرن سوم هجری آغاز گشت، با ورود اسلام به سایر سرزمینهای اسلامی راه یافت؛ زیرا صحابهنگاران، اصحاب را واسطه میان پیامبر و امت و نیز آشنایان به سنت و سیره رسول خدا میپنداشتند. اما صحابهنگاریهایی که در مناطق مختلف تدوین شد، تحتتأثیر جریانات فکری ـ سیاسی، شکلهای مختلفی به خویش گرفت و علاوه بر کمیت و حجم، در محتوا و روایات این آثار، تأثیرات بسزایی برجای نهاد. این جریانات فکری ـ سیاسی، سبب گشت تا صحابهنگاران در پی حل، پاسخگویی و یا مقابله با این تفکرات، روایاتی را از اصحاب انعکاس دهند، که در جهت تأیید ایدئولوژی مورد توافق خویش و یا در راستای حاشیهرانی گفتمانهای نامطلوب جامعه باشد. پژوهش پیش روی، تلاش خواهد کرد تا شیوة بازیابی الاستیعاب در ترجمه خلفای نخستین را تحلیل کند تا نشان دهد که اگرچه این کتاب، به بازتاب همان روایات سدههای نخست هجری میپردازد، گزینش، چینش و چگونگی کاربرد واژگان آن در جهت طرد و یا برجستهسازی برخی از اصحاب شکل گرفته است تا به فرآیند سیاسی ـ مذهبی زمانه پاسخ قاطعی دهد و یا در جهت تأیید این فرآیندها و ایدئولوژیها حرکت نماید.
موضوع مثالب همانند مناقب نويسى در ميان نويسندگان و مورخان قديم رايج بوده و آثار زيادى در اين باره وجود دارد. قاضى نعمان مغربى عالم شيعى اسماعيلى هر دو موضوع را در كنار هم قرار داده و اثرى پديد آورده است. غالب مثالب نويسان شيعه به بيان بدىهاى خلفا و دشمنان ائمه و در نگاهى عام به مثالب بنى اميه پرداخته اند و از مناقب و عظمت بنى هاشم ياد مى كنند. موضوع كتاب مناقب و مثالب قاضى نعمان هم مشتمل بر ذكر مناقب بنى هاشم و از ميان ايشان اجداد و خاندان رسول خدا و اهل بيت آن حضرت است. مثالب ذكر شده در اين كتاب هم در باره بنى عبد شمس و خاندان ابو سفيان و بخصوص معاويه و عثمان و مروان و فرزندان اوست. روش تأليف قاضى نعمان اين كتاب را بر خلاف كتاب شرح الاخبار به شيوه حديثى نياورده و گزارش ها و حكايات را به صورت پيوسته ذكر مى كند. مؤلف سعى كرده در برابر هر نفر كه از او بدىهايى ذكر كرده به خوبىهاى شخص مقابل او بپردازد چنانكه در كتاب ديگرش شرح الاخبار مى نويسد: كتابى تاليف كرده ام به نام مناقب و مثالب كه در آن فضيلت هاشم و فرزندانش در جاهليت و اسلام و برترى آنان بر عبد شمس و فرزندانش را بيان كرده ام. در اين كتاب موازنه را رعايت كرده و هر نفر را در برابر شخص ديگر آورده ام. نام بردن قاضى نعمان از اين كتاب در اثر ديگرش ضمناً ترديد در باره انتساب آن به مؤلف را از بين مى برد. هدف از نگارش هدف نويسنده كتاب از مقدمه وى آشكار مى شود كه گويد بدعتى بدتر از اين نيست كه مفضول به منزله فاضل تلقى شود و جاى او را بگيرد و ثوابى بالاتر از آن نخواهد بود كه حق تبيين شود و شبهه رفع گردد.
كتاب شرح الاخبار فى فضائل الائمة الاطهار(عليهم السلام) بر خلاف نامش منحصر به فضائل و مناقب ائمه نيست؛ بلكه يك دوره تاريخ ائمه از امير المؤمنين على عليه السلام تا پايان زندگى امام صادق عليه السلام است. مؤلف اين كتاب قاضى نعمان مغربى(م 363) كه بر مذهب اسماعيليه است پس از شرح زندگى و مناقب امام صادق(ع)، به مهدى مغربى و مطالبى درباره اسماعيليه و فاطميان پرداخته و شرح حال بقيه ائمه را ذكر نكرده است. در عين حال اين كتاب از آثار كهن در زندگى امامان شيعه بخصوص امير مؤمنان عليه السلام به شمار مى رود كه با توجه به اشتراك عقيده مؤلف تا امام ششم، مباحثى كه در آن آمده كاملاً با روايات شيعه اماميه مطابق است. جلد اول و دوم كتاب، اختصاص به زندگى و فضائل امام اول دارد و در جلد سوم به بقيه اهل بيت و مباحث خاص ديگر پرداخته است. روش قاضى نعمان در اين كتاب، حديثى است و سلسله اسناد خود را كامل آورده است. راويان وى همانند كتب شيعى امامى، راويان ائمه هستند چنانكه اصل روايات و مطالب اين كتاب در باره اهل بيت و فضائل آنان، همانند روايات اماميه است حتى در بخش آخر اين كتاب كه به موضوع مهدى پرداخته شده روايات اماميه در باره مهدى نقل شده است ليكن مؤلف با هدف برداشت خاص از اين روايات، آنها را نقل مى كند به گونه اى كه تا مدتها پيش، كسى به اسماعيلى بودن قاضى نعمان اطمينان نداشت. روش تأليف اين كتاب از شانزده جزء تشكيل شده است. در ترتيب اين اجزاء قدرى آشفتگى وجود دارد و مؤلف يك مطلب را در اجزاء مختلف پراكنده است. مثلاً در جزء نخست احاديثى از پيامبر(ص) در فضيلت على عليه السلام آورده ولى حديث سد الابواب را در جزء هفتم نقل كرده است. البته مؤلف روايات را پيوسته و بدون عنوان دهى و تبويب در كنار هم آورده و محقق كتاب عناوينى را جهت تنظيم ابواب و اجزاء قرار داده است. محتواى كتاب يازده جزء كتاب كه دو جلد كنونى را تشكيل مى دهد به مناقب و تاريخ زندگانى امير مؤمنان پرداخته و در اجزاء بعدى از فضائل كلى اهل بيت، حضرت خديجه و حضرت زهرا، حسنين عليهم السلام و تاريخ كربلا سخن گفته است. وى همچنين بخشى از جزء سيزدهم را به خاندان ابو طالب اختصاص داده و به نام شهداى كربلا بازگشته است. سپس تا امام صادق عليه السلام مطالبى آورده و فرقه هاى شيعه را شرح مى دهد كه پس از آن حضرت به وجود آمدند. شرح قيام بنى حسن و پس از آن موضوع مهدى و ظهور مهدى فاطمى و دعوت فاطميان در يمن و افريقا از مباحث بعدى است و جزء آخر كتاب يعنى شانزدهم به صفات شيعيان در بيان معصومين اختصاص دارد. اهميت كتاب كتاب شرح الاخبار از منابع اصلى حديث و تاريخ شيعه به شمار مى رود كه عالمان و نويسندگان قديم و جديد از آن نقل كرده و به آن اهتمام ورزيده اند. نقل اخبار غدير از كتاب الولاية طبرى كه اكنون در دست نيست، بر اهميت اين اثر مى افزايد