کتابخانه مجازی ادبیات

خلّف المستشرقون أسلاف الباحثین الغربیین حالیاً تراثاً لا بأس به من الدراسات المشرقیة والإسلامیة إستفاد منه هؤلاء الباحثون، فالإستشراق تحوّل إلى مجالات علمیة بحتة أصبحت تدرسها الکلیات ومراکز الأبحاث، لکنّ تلک الأبحاث بقیت تخدم أهداف ومصالح الغرب الإمبریالیة فی بعض الموارد، إلا أن الکثیر منها حالیاً نابعة عن وجدان باحثین غربیین أحرار یصنّفون الکتب والأبحاث من أجل إرضاء أطماحهم البحثیة واستکمالاً لمسیرتهم العلمیة. ومن جملة الحقول البحثیة المهمة التی کتب فیها الباحثون الغربیون الکثیر من هذه الدراسات، هی الدراسات الإسلامیة والحدیث الشریف منها بالتحدید سیّما الحدیث الشیعی. ومن هؤلاء الباحثین المعاصرین أستاذ جامعة إدینبرا الدکتور أندرو ج. نیومان الذی شهدنا له العدید من المساهمات فی حقل الفکر الإمامی وبالتحدید دراساته فی الحدیث الشیعی وجهود علماء الإمامیة فی العصر الصفوی وتحدیداً فی موضوع جدلیة الدین والعلماء مع السیاسة ورجالها. وما نهدف إلیه من دراستنا هذه هو نقد کتاب الباحث نیومان الهامّ عن تاریخ الحدیث الشیعی فی القرون التأسیسیة للمذهب الإمامی وأثر النهجَین الفکریَین الهامَّین عند علماء الإمامیة وهما: النهج الأصولی والنهج الإخباری الذی یمثله قم والقمّیون آنذاک فی تدوین أقدم ثلاثة مجامیع روائیة عند الشیعة الإمامیة: المحاسن للبرقی (توفی بین 274ـ280 ه‍/ 887ـ893 م) وبصائر الدرجات للصفّار القمّی (ت 290 ه‍/ 903 م) والکافی فی علم الدین للکلینی الرازی (ت 329 ه‍/ 941 م) وفق منهج التحلیل التاریخی والإستقرائی للنصوص التاریخیة والروائیة سیّما من تلک الکتب.

به هر روی لازم است علل نزدیکی و نفوذ علما به دربار صفویه و نقش عظیم علمای‌ شیعه در آن عصر-باتوجه به پیشینهء تاریخی ظلم حاکمان و وجود فرصتی مناسب و مغتنم برای پاسداری از اسلام ناب محمدی صلی الله علیه و آله در دوران صفویه-به‌ اختصار بررسی شود تا بی‌اساس بودن پاره‌ای از عیب جویی‌ها،سوءظن‌ها و حتی‌ توهین‌ها نسبت به بزرگان علم و فقهات-که هدفی جز خدمت به اسلام و شیعه،و ترویج تشیع مظلوم و احیای مکتب اهل بیت علیهم السلام نداشته‌اند-آشکار شود،هم‌چنین‌ بایسته است با بیان ژرفای خدمات و عظمت و قداست کار علمی و دینی این علما،تعهد و رسالت بزرگ آنان روشن،و از مقام‌شان دفاع گردد. یک بار دیگر می‌گوییم: با همه تشکیک‌هایی که در جنبش صفویه شده و حرکت شاه اسماعیل را بیش‌تر یک‌ جنبش سیاسی دانسته‌اند تا یک جنبش مذهبی و تغییر آن نخست از یک حرکت عمیق‌ صوفیانه غیراسلامی و غیرشیعی به یک فرقه شیعه غالی در عصر جنید پسر ابراهیم‌ پسر سید علی سیاهپوش فرزند صدر الدین پسر شیخ صفی و نوه شیخ زاهد گیلانی و سپس تبدیل آن به یک حزب سیاسی شورشی و حتی تشکیک در سیادت صفویه و شیخ‌ صفی الدین و بالاتر،تردید و شک در ایرانی بودن آن‌ها و نیز عدم تشیع نخستین او،همه‌ و همه می‌رساند که این نقش و قدرت علما و فقها شیعه بوده است که از آنان حاکمان‌ مقتدر و شیعه دوازده امامی ساخته‌اندو اصول و مبانی و فرهنگ تشیع اثنی عشریه را به‌ وسیله آنان رواج داده‌اند و آنان را به صورت یک مذهب رسمی و قدرتمند در عرصه‌ جهان عرضه کرده‌اند،زیرا تشیع فکری و عملی از جنید به بعد مخصوصا شاه اسماعیل‌ و دیگر سلاطین این سلسله،هویدا و آشکار بود و خود شاه اعتراف زیادی در پیروی از مرام اهل بیت علیهم السلام و شیعه دوازده امامی دارند که بر کسی پوشیده نیست.