کتابخانه مجازی ادبیات

با رحلت رسول خدا، توجه به رویکرد صلح‌محورِ آن حضرت به منظور حفظ انسجام جامعة اسلامی و اتحاد مسلمانان کم‌تر شد. اما با شروع خلافت امیرالمؤمنین و التزام عملی ایشان به قرآن و سنت پیامبر، توجه به این امر نیز رنگی تازه به خود گرفت. مروری بر عملکرد امام در دوران کوتاه خلافت ایشان و مطالعة موردی جنگ جمل، بر پایة کهن‌ترین متون تاریخی، براین امر گواه است. بر این ‌اساس، پرسش پژوهش حاضر آن است که چه مستندات تاریخی‌ای از نحوة عملکرد امام علی در وقایع پیرامون جنگ جمل وجود دارند که با بهره‌گیری از آن‌ها بتوان بر توجه آن حضرت به حفظ انسجام جامعة اسلامی و اتحاد مسلمانان با رویکردی صلح‌محور صحه ‌گذارد؟ نتیجة این پژوهش توصیفی - تحلیلی، آن است که ایشان با محوریت جلوگیری از ایجاد افتراق در جامعه، ضمن شفاف‌سازی اوضاع برای مردم و فرستادن نمایندگانی نزد فتنه‌انگیزان، با رویکردی صلح‌طلب کوشیدند تا از منتهی‌ شدن فتنه به جنگ جلوگیری نمایند. همان‌طورکه پس از اتمام نبرد، با پرهیز از خشونت و رفتار دین‌محور با بازماندگان، عدم‌مماشات در امور جامعة اسلامی (انتخاب حکم‌ران) و نوشتن نامه و تشریح وقایع برای مردم کوفه و مدینه، در حفظ انسجام جامعة اسلامی و اتحاد مسلمانان کوششی حداکثری داشتند.

صحابه‌نگاری که به طور جدی از قرن سوم هجری آغاز گشت، با ورود اسلام به سایر سرزمین‌های اسلامی راه یافت؛ زیرا صحابه‌نگاران، اصحاب را واسطه میان پیامبر و امت و نیز آشنایان به سنت و سیره رسول خدا می‌پنداشتند. اما صحابه‌نگاری‌هایی که در مناطق مختلف تدوین شد، تحت‌تأثیر جریانات فکری ـ سیاسی، شکل‌های مختلفی به خویش گرفت و علاوه بر کمیت و حجم، در محتوا و روایات این آثار، تأثیرات بسزایی برجای نهاد. این جریانات فکری ـ سیاسی، سبب گشت تا صحابه‌نگاران در پی حل، پاسخ‌گویی و یا مقابله با این تفکرات، روایاتی را از اصحاب انعکاس دهند، که در جهت تأیید ایدئولوژی مورد توافق خویش و یا در راستای حاشیه‌رانی گفتمان‌های نامطلوب جامعه باشد. پژوهش پیش ‌روی، تلاش خواهد کرد تا شیوة بازیابی الاستیعاب در ترجمه خلفای نخستین را تحلیل کند تا نشان دهد که اگرچه این کتاب، به بازتاب همان روایات سده‌های نخست هجری می‌پردازد، گزینش، چینش و چگونگی کاربرد واژگان آن در جهت طرد و یا برجسته‌سازی برخی از اصحاب شکل گرفته است تا به فرآیند سیاسی ـ مذهبی زمانه پاسخ قاطعی دهد و یا در جهت تأیید این فرآیند‌ها و ایدئولوژی‌ها حرکت نماید.

در این پژوهش که با استفاده از روش کتابخانه ای و با مراجعه به منابع اصلی تاریخ اسلام، به خصوص آثار تبارشناسی سادات و علویان و منابع مطالعاتی نو، انجام گرفته است، نگارندگان بر آنند تا ضمن بررسی پیشینه حضور سادات و امام زادگان در افغانستان و پیوند آنان با امامان شیعه معاصرشان، نقش علمی، فرهنگی و سیاسی سادات و امام زادگان در افغانستان را روشن نمایند. با بدیهی انگاشتن حضور سادات و امام زادگان در افغانستان بر مبنای شواهد تاریخی مانند القاب و عناوین اختصاصی، طوایف قدیمی‌تر، زیارتگاه‌ها و مقبره های آنان این پرسش مطرح می‌گردد که نقش علمی، فرهنگی و سیاسی سادات و امام زادگان در افغانستان چیست؟ پس از بررسی جایگاه اجتماعی و نفوذ معنوی سادات و امام زادگان در جامعه و در منظر افکارعمومی، به ویژه حاکمان دولت‌های محلی و همچنین نوع تعامل حکام و سلاطین با آنان، این نکته آشکار می‌گردد که سادات و امام زادگان با استفاده از جایگاه اجتماعی و نفوذ معنوی خویش، گام‌های عملی و مؤثری در جهت نشر معارف اسلامی و ترویج فرهنگ اسلامی - شیعی برداشته‌اند. عالمان دینی سادات با برخورداری از توانمندی علمی توانسته‌اند درحوزه های فقهی، کلامی، عرفانی وادبی، تأثیر گذار باشند. بر این اساس نقل حدیث، تألیف، ترجمه، تبلیغ و ارشاد از مؤلفه های علمی و فرهنگی آنان به شمار می‌رود. الگوپذیری سادات و امام زادگان از نهضت عاشورا و در نتیجه اقدام به قیام و بیداری و آگاهی بخشی مردم در برابر حکومت‌های غاصب اموی و عباسی نیز از مؤلفه های سیاسی آنان قلمداد می‌گردد.

علویان و سادات از آغاز تاکنون دولت های متعددی را در پهنه تاریخ اسلامی پدید آورده اند اما این مسأله تاحدودی ازسوی تاریخ نگاران نادیده انگاشته شده بلکه همواره عوامل ناکامی آنان به واکاوی رفته است. بنابراین در زمینه دولت سازی علویان وسادات با پرسشی جدید مواجه می شویم که :عوامل موفقیت آنان در تأسیس دولت های اسلامی-شیعی در تاریخ اسلامی چیست؟(سئوال) گمان می رود تأسیس دولت های اسلامی ـ شیعی به وسیله علویان و سادات ازیک رابطه و نقش دو سویه بین عملکرد و کارکرد آنان و مردم در عرصه سیاست و قدرت حکایت می کند!(فرضیه) غرض مقاله آن است که عوامل وراهکارهایی مانند عدالت خواهی،ظلم ستیزی، مردم سالاری دینی،استقامت،پایدرای،ظرفیت شناسی،اهلبیت محوری،شایسته سالاری، بیعت و مشارکت سیاسی درعرصه دولت سازی علویان وسادات را نمایان سازد.(هدف)نوشتار حاضر بر اساس مطالعات کتابخانه ای و با استفاده از منابع اصلی تاریخ اسلام و منابع مطالعاتی نو، انجام گرفته است.(روش)عرضه زاویه ایی جدید و نگرشی نو در بررسی دولت خواهی تاریخی شیعه،یافته ایی تازه به شمار می رود.(یافته)