کتابخانه مجازی ادبیات

ویلفرد مادلونگ یکی از برجسته‌ترین خاورشناسان شیعه‌پژوه معاصر است که آثارش در همسنجی با سایر شیعه‌پژوهان غربی از امتیازهای علمی و روشی بسیاری برخوردار است. اولین مقالۀ مدخل «حسین‌بن ‌علی علیه السلام» در دایرة‌المعارف ایرانیکا در مورد حیات و اهمیت امام حسین علیه السلام در شیعه، توسط وی نگاشته شده است. در این پژوهه با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی و نقد مقالۀ مادلونگ پرداخته شده است. برایند بررسی و نقد گزارش وی، خصوصا در مورد شیوۀ استفاده از منابع در روایت رخدادهای پیرامون صلح و تدفین امام مجتبی علیه السلام و برخی از مواضع حضرت اباعبدالله علیه السلام است. مادلونگ در مقالۀ خود، صرفا به نقل مبتنی بر منابع بسنده نکرده و در بسیاری از موارد، برداشت‌ها و تحلیل‌های شخصی خود را نیز ارائه کرده است.

درباره زمان پیدایش و شکل‌گیری مراسم روز عاشورا در میان جوامع شیعی، با استناد به گزارش‌های مورخان معتبر عراقی همچون ابن جوزی (المنتظم، ج۱۴، ص۱۵۰) و ابن اثیر (الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۵۴۹) مبنی بر عزاداری‌های شیعیان بغداد در روز عاشورا که در زمان معزّالدوله دیلمی (حکومت: ۳۳۴-۳۵۸ق) از سال ۳۵۲ق آغاز شد و در سال‌های بعد نیز ادامه یافت، دیدگاهی که میان بسیاری از اسلام‌شناسان و پژوهشگران تاریخ تشیع، از جمله علی‌اصغر فقیهی (تاریخ آل‌بویه، ص۳۰)، هاینس هالم (شیعه، ص۶۱)، حمزة الحسن (طقوس التشیّع، ص۴۴۰) و دیگران رواج یافته، آن است که این عزاداری‌ها، نخستین مراسم‌های رسمی و عمومی روز عاشورا در میان جوامع شیعی بوده و در واقع آل‌بویه نخستین حکومتی بوده‌اند که برپایی چنین مراسمی را حمایت کرده و به ترویج آن پرداخته‌اند. چنانکه گزارش‌های همان مورخان، حاکی از برپایی مراسم جشن و سرور روز غدیر پیش از مراسم سوگواری روز عاشورا، یعنی به فاصله زمانی کمتر از یک ماه از آن بوده است.

نگارنده بر این باور است که میراث تفسیری اهل بیت: همانند مکتب فقهی و کلامی آنان دارای غنای کاملی است. بخش اول با پنج مقدمه این نظریه را برهانی می سازد: 1. معانی آیات قرآن متعدد و مراتبش مختلف است. 2. نزول قرآن برای فهم مردم است و مرتبه مورد نیاز هر قشری در پرتو دلالات خود قرآن و بیانات رسیده از عترت (ع) قابل فهم و دستیابی است. 3. عترت عالم به تمام مراتب معنانیی قرآن اند. 4. مسوولیت تبیین قرآن با عترت است. 5. به گواهی قرآن و احادیث، اهل بیت تمام مسوولیت های خویش را در تبلیغ رسالت محمدی به انجام رساندند. و بخش دوم در تبیین ماهیت نظریه، به بیان کیفیت تبیین کتاب از سوی عترت و نیز عناصر موثر در درک غنای احادیث تفسیری و دستیابی به این میراث بی بدیل می پردازد.

احادیث «قتیل العبره» منقول از پنج تن از معصومان (ع) و با ده گونه متنی و سیزده اسناد، در اعتبار و کثرت اساتید، برتر از آن اند که مورد تشکیک و مناقشه قرار گیرند؛ لیکن برخی ابهامات مربوط به مفاد و نوع اضافه در ترکیب «قتیل العبره» و دیگر ترکیب های مشابه به کار رفته در این نصوص، بویژه خود ترکیب «قتیل العبره» می طلبد که این دسته از احادیث، به عنوان مشکل الحدیث، مورد بررسی و تحقیق قرار گیرند. این مقاله در دو محور کلی سامان می یابد: الف. بررسی مصادر و گونه های نصوص مربوط، ب. تحقیق مفاد «قتیل العبره».