زیدیه یکی از سه فرقه مهم شیعه در کنار امامیه و اسماعیلیه است. داستان چگونگی انشعاب زیدیه از پیکره شیعه در منابع کهن تاریخی و حدیثی آمده است. علامه مجلسی روایات مربوط به این واقعه را از منابع مختلف و مجامع روایی گردآوری و عمده آنها را در بخشی از جلد چهل و ششم بحارالانوار تدوین و تنظیم کرده است. این بخش از بحارالانوار یکی از رخدادهای مهم تاریخ شیعه یعنی بحران امامت و در پی آن انشعاب زیدیه و مواد علمی اولیه برای پژوهش های مختلف تاریخی، کلامی و جامعه شناختی در این باره است. در این مقاله سعی شده به اختصار روایات موجود در این بخش طبقه بندی و بررسی گردد. نویسنده در مقدمه به اهمیت و توصیف کار مجلسی در بحارالانوار پرداخته، پس از آن فصلی را به شخصیت زید بن علی به عنوان سلسله جنبان زیدیه از منظر روایات این کتاب و علامه مجلسی اختصاص داده است. فصل بعدی تحلیل مقوله قیام زید بن علی است. نقطه آغازین بحران شیعه در نیمه اول سده دوم قمری، قرائت ویژه ای از اسلام و شیعه به عنوان دین انقلابی و عدالت گستر بود که ریشه در واقعیت هایی همچون سیطره حکمای جور از یکسو و مطالبات گروهی از شیعیان از امامان شیعی برای قیام داشت. نگاه امامان شیعی به مساله قیام زید در این راستا تحلیل و بررسی شده است. آخرین مبحث این مقاله با عنوان بحران امامت و انشعاب است. مجلسی از موضع امامیه به جمع روایت های متعارض به گونه ای که هم امامت شیعی مصون و محفوظ بماند و هم فعالیت های انقلابی زید علیه حاکمان زید مشروعیت یابد، پرداخته است. این نحوه جمع غیر از برداشت های کسانی از امامیه است که به طرد اندیشه و عمل زید پرداخته و به تبع آن قرائت انقلابی از تشیع را نفی می کرده اند.

منابع مشابه بیشتر ...

626118cc57bba.JPG

الحقبة التأسیسیة للتشیع الاثني عشري: حوار الحدیث بین قم وبغداد تألیف الدکتور أندرو ج. نیومان؛ عرض ودراسة

علی زهیر هاشم الصراف

خلّف المستشرقون أسلاف الباحثین الغربیین حالیاً تراثاً لا بأس به من الدراسات المشرقیة والإسلامیة إستفاد منه هؤلاء الباحثون، فالإستشراق تحوّل إلى مجالات علمیة بحتة أصبحت تدرسها الکلیات ومراکز الأبحاث، لکنّ تلک الأبحاث بقیت تخدم أهداف ومصالح الغرب الإمبریالیة فی بعض الموارد، إلا أن الکثیر منها حالیاً نابعة عن وجدان باحثین غربیین أحرار یصنّفون الکتب والأبحاث من أجل إرضاء أطماحهم البحثیة واستکمالاً لمسیرتهم العلمیة. ومن جملة الحقول البحثیة المهمة التی کتب فیها الباحثون الغربیون الکثیر من هذه الدراسات، هی الدراسات الإسلامیة والحدیث الشریف منها بالتحدید سیّما الحدیث الشیعی. ومن هؤلاء الباحثین المعاصرین أستاذ جامعة إدینبرا الدکتور أندرو ج. نیومان الذی شهدنا له العدید من المساهمات فی حقل الفکر الإمامی وبالتحدید دراساته فی الحدیث الشیعی وجهود علماء الإمامیة فی العصر الصفوی وتحدیداً فی موضوع جدلیة الدین والعلماء مع السیاسة ورجالها. وما نهدف إلیه من دراستنا هذه هو نقد کتاب الباحث نیومان الهامّ عن تاریخ الحدیث الشیعی فی القرون التأسیسیة للمذهب الإمامی وأثر النهجَین الفکریَین الهامَّین عند علماء الإمامیة وهما: النهج الأصولی والنهج الإخباری الذی یمثله قم والقمّیون آنذاک فی تدوین أقدم ثلاثة مجامیع روائیة عند الشیعة الإمامیة: المحاسن للبرقی (توفی بین 274ـ280 ه‍/ 887ـ893 م) وبصائر الدرجات للصفّار القمّی (ت 290 ه‍/ 903 م) والکافی فی علم الدین للکلینی الرازی (ت 329 ه‍/ 941 م) وفق منهج التحلیل التاریخی والإستقرائی للنصوص التاریخیة والروائیة سیّما من تلک الکتب.