کتابخانه مجازی ادبیات

این تحقیق به بررسی و بازسازی نقش عبدالرحمن بن ملجم مرادی و عوامل اثرگذار در مسئله شهادت امام علی (ع) می‌ پردازد و نقش فرهنگ قومی، نظام اجتماعی و طبقات اثرگذار را در شکل‌گیری و جهت‌دهی تحولات تاریخ صدر اسلام برجسته می‌ سازد. بر اساس تحقیق روشن می‌ گردد؛ مخالفان امام علی (ع) ائتلاف کرده و در مسئله توطئه و ترور آن حضرت وفاق داشتند. ظهور خوارج و تعامل آنها با این گروه فرصتی را فراهم آورد تا جبهه مخالفان قوت بیشتری بگیرد و ترور آن حضرت توسط ابن ملجم صورت بگیرد. او در انجام این امر مصمم و آگاهانه عمل کرد. ابن ‌ملجم شخصیتی برخاسته از نظام قبیله‌ ای، فرهنگ بدوی و کج‌ اندیشی دینی بود. مواضع و عملکرد او و جریان ائتلافی در مسئله شهادت امام علی (ع) در راستای این تفکر قرار داشت. در پژوهش‌‌های انجام شده تنها برخی روایت‌‌های تاریخی مرتبط با ابن ملجم بررسی شده و خالی از تحلیل انتقادی یا ارزیابی سندی و محتوایی است. هم چنین در این تحقیقات متغیرهای اثرگذار در مسئله شهادت امام علی (ع) مورد غفلت واقع‌ شده و آن را ناشی از خشونت و تزلزل اخلاقی و اجتماعی ابن ملجم و گرایش‌های افراطی وی می‌ دانند. در این جستار روش تحقیق تاریخی است و با مراجعه به منابع، روایت‌‌های موجود درباره نقش ابن ملجم در مسئله شهادت امام علی (ع) و عوامل و متغیر‌های موثر در این زمینه صورت‌ بندی، مستند سازی، تبیین، ارزیابی و تحلیل انتقادی می‌ گردد.

اين كتاب كه عنوان دقيق آن «جُمل من انساب الاشراف» است، تأليف يكى از مورخان و نسب شناسان سده سوم هجرى به نام بلاذرى است كه به نسب‏ شناسى و شرح حال افراد زيادى از شخصيت‏هاى جاهليت و صدر اسلام مى‏پردازد. شيوه مؤلف چنين است كه ابتدا بزرگ قبيله يا خاندان را اشاره كرده و سپس زيرمجموعه‏ ها و نسل وى را شرح مى‏دهد. عنوان «اشراف» در دوره ‏هاى پس از مؤلف اين كتاب، بر ذريه پيامبر(ص) يا اعضاى قبيله قريش اطلاق مى‏شد اما در اينجا عام‏ تر از آن به معنى بزرگان عرب يا تمامى كسانى كه از نژاد خالص عرب بوده ‏اند، در نظر گرفته شده است. با آنكه موضوع كتاب، انساب است ليكن مجموعه‏ هاى از اخبار و گزارش‏هاى مهم تاريخى در آن عرضه شده و بيش از آنكه منبع نسب‏ شناسى باشد، از منابع مهم تاريخ اسلام به شمار مى‏رود. محتواى كتاب‏ جلد نخست از چاپ 13 جلدى اين كتاب، به رسول خدا (ص) اختصاص يافته و در حقيقت سيره نبوى است. حدود يك سوم كتاب به خاندان بنى ‏هاشم پرداخته و حجم بسيار كمى درباره خاندان بنى‏ عباس و حدود چهل درصد به خاندان بنى اميه اختصاص دارد. يكى از بخشهاى بسيار مهم در انساب الاشراف، اخبار مربوط به خوارج است و ذيل احوال خلفا، از خوارج معاصر آنان و فعاليت هايشان ياد مى‏كند كه گاه در هيچ ماخذ ديگرى بدين تفصيل نيامده است. منابع كتاب‏ منابع اين كتاب عبارتند از آثار مهم تاريخى كه برخى از آنها از دست رفته است مانند آثار مدائنى، هشام كلبى، ابومخنف، واقدى، ابن سعد و... در اين كتاب، ذيل نسب ابوطالب درباره اميرالمؤمنين على (ع) و فرزندان آن حضرت امام حسن و امام حسين(عليهماالسلام) به تفصيل بحث شده و با توجه به قدمت و اعتبار كتاب، شرح حال اين سه امام در آن قابل توجه و مغتنم است. با اين حال كتاب حاضر از توجه لازم مورخان شيعه بلكه عموم تاريخ ‏نويسان مغفول مانده است. شرح حال سه امام نخست با تحقيق مرحوم محمودى به طور جداگانه منتشر شده است.  

اين كتاب كه عنوان دقيق آن «جُمل من انساب الاشراف» است، تأليف يكى از مورخان و نسب شناسان سده سوم هجرى به نام بلاذرى است كه به نسب‏ شناسى و شرح حال افراد زيادى از شخصيت‏هاى جاهليت و صدر اسلام مى‏پردازد. شيوه مؤلف چنين است كه ابتدا بزرگ قبيله يا خاندان را اشاره كرده و سپس زيرمجموعه‏ ها و نسل وى را شرح مى‏دهد. عنوان «اشراف» در دوره ‏هاى پس از مؤلف اين كتاب، بر ذريه پيامبر(ص) يا اعضاى قبيله قريش اطلاق مى‏شد اما در اينجا عام‏ تر از آن به معنى بزرگان عرب يا تمامى كسانى كه از نژاد خالص عرب بوده ‏اند، در نظر گرفته شده است. با آنكه موضوع كتاب، انساب است ليكن مجموعه‏ هاى از اخبار و گزارش‏هاى مهم تاريخى در آن عرضه شده و بيش از آنكه منبع نسب‏ شناسى باشد، از منابع مهم تاريخ اسلام به شمار مى‏رود. محتواى كتاب‏ جلد نخست از چاپ 13 جلدى اين كتاب، به رسول خدا (ص) اختصاص يافته و در حقيقت سيره نبوى است. حدود يك سوم كتاب به خاندان بنى ‏هاشم پرداخته و حجم بسيار كمى درباره خاندان بنى‏ عباس و حدود چهل درصد به خاندان بنى اميه اختصاص دارد. يكى از بخشهاى بسيار مهم در انساب الاشراف، اخبار مربوط به خوارج است و ذيل احوال خلفا، از خوارج معاصر آنان و فعاليت هايشان ياد مى‏كند كه گاه در هيچ ماخذ ديگرى بدين تفصيل نيامده است. منابع كتاب‏ منابع اين كتاب عبارتند از آثار مهم تاريخى كه برخى از آنها از دست رفته است مانند آثار مدائنى، هشام كلبى، ابومخنف، واقدى، ابن سعد و... در اين كتاب، ذيل نسب ابوطالب درباره اميرالمؤمنين على (ع) و فرزندان آن حضرت امام حسن و امام حسين(عليهماالسلام) به تفصيل بحث شده و با توجه به قدمت و اعتبار كتاب، شرح حال اين سه امام در آن قابل توجه و مغتنم است. با اين حال كتاب حاضر از توجه لازم مورخان شيعه بلكه عموم تاريخ ‏نويسان مغفول مانده است. شرح حال سه امام نخست با تحقيق مرحوم محمودى به طور جداگانه منتشر شده است.