کتابخانه مجازی ادبیات

در این نوشتار، در بازخوانی و نقد دیدگاه‌های کلبرگ و مدرسی دربارۀ پیدایش تشیع دوازده‌‌امامی، بر پایۀ روش تاریخی ـ کلامی و با هدف مقایسۀ دیدگاه‌ها و بیان کاستی‌ها و اشتباهات کمترشناخته‌شدۀ این دو، موارد زیر دانسته شد: کلبرگ پیدایش تشیع دوازده‌امامی را «انتقال از امامیه»، و مدرسی «تکامل تدریجی مکتب تشیع» خوانده است. هر دو، تاریخ آن را تقریبا همسان، نیمة قرن چهارم هجری دانسته و در این‌باره به موارد انعکاس اندیشة «دوازده امام» در متون کهن استناد کرده و دچار اشتباهاتی بعضا فاحش شده‌‌اند؛ چنان‌که هر دو، ثبت عقاید اثناعشری را در برخی متون که کامل به ما نرسیده‌اند، انکار نموده و از ثبت آن در برخی منابع غفلت کرده و دیدگاه‌هایی ناهمگون و گاه متناقض داشته‌اند. افزون بر این، کلبرگ به هم‌پایگی واژة امامیه با اثناعشریه توجه نداشته و مدرسی نیز دچار «تردیدها» و «تعمیم‌ها»ی ناروا، اشتباه در «شناسایی متن و نسخه‌های کهن یک روایت» و «بی‌دقتی در فهم اصطلاحات مهدویت» شده است.

تحتوي مصادر حديث الشيعة على كمٍّ كبير بل هائل من تراث أئمة أهل البيت (عليهم السلام) وما رُوي عنهم، ولكنّ نعلم أن رواياتهم وأخبارهم ليست منحصرة في مصادر الشيعة فقط، والباحث في تراثهم (عليهم السلام) يجد في ثنايا مصادر التراث الإسلامي القديمة بمختلف مواضيعها، كالفقه والحديث والسيرة والتاريخ، مرويات كثيرة أخرى عن أئمة أهل البيت (عليهم السلام).

"این غیبت همچنان ادامه دارد و تا آخر زمان نیز که حضرت‌ مهدی(عج)با رجعت خود مجددا دعالت را روی زمین احیا کند به طول خواهد انجامید5. برخی قائل شدند که او در همان‌ جوان سالی از دنیا رفته است؛برخی دیگر چنین پنداشته‌اند که‌ او در کهنسالی ررحلت کرده است و برخی دیگر اساسا وجود او را انکار کرده بر آن شدند که امام حسن عسکری(ع)اصلا فرزند پسری نداشته است و گروهی نیز از زنده بودن پسر امام‌ یازدهم(ع)به عنوان مهدی غایب و رجعت او در آخر زمان دفاع‌ کرده‌اند. در این‌جا بیان دلایل امامیه برای غیبت امام خالی از فایده‌ نخواهد بود،این دلایل را در چهار دسته می‌توان بیان کرد: 1-حفظ جان امام دوازدهم(ع):در احادیثی که برخی‌ از آن‌ها به پیامبر(ص)منسوب است بر ضرورت غیبت حضرت‌ قائم(عج)تاکید شده است،این احادیث دلیل این امر را در خطر بودن جان امام بیان کرده‌اند25. مجددا یادآور می‌شویم که به منظور به دست آوردن‌ نگرشی منسجم و سازگار از باورهای امامیه نخستین،لازم است‌ ضمن در نظر گرفتن عناصر مختلف و متفاوت این مکتب،کلیت‌ آن را نیز لحاظ کنیم: 1-دلیل تاریخی:قائم(عج)برای گرفتن انتقام خون‌ حسین(ع)رجعت خواهد کرد. دلیل‌ سوم به نوعی مکمل دلیل دوم است؛به این معنا که دین‌هایی‌ را که مهدی(عج)احیا می‌کند دیگر فقط شریعت ظاهری‌ نیستند،بلکه همزمان از معانی و تعالیم باطنی نیز برخوردارند و این همان آگاهی تامی است که تمام انسان‌ها(به واسطه امام) از اسرار وجود و اسرار دین خود به دست می‌آورند و بی‌شک در این‌جاست که تعریف امام باقر(ع)از واژه«مهدی»قابل فهم‌ خواهد بود:«مهدی‌[هدایت شده‌]از آن جهت مهدی نامیده‌ شده که‌[انسان را]به تعلیم سری هدایت می‌کند»."