تعزیه (شبیه خوانی) نمایشی آیینی، روایی، منظوم و موسیقایی است که از دل عزاداری های شیعیان ایرانی بر پیشوای سوم خود، امام حسین (ع) پدید آمد و حول محور واقعه عاشورا، در سال 61 ه. ق، شکل گرفت. محور اصلی این نمایش، شهادت امام حسین (ع) و یارانش در واقعه کربلاست، اما بهره های فراوانی از فرهنگ، ادبیات کهن و اساطیر ایرانی برده است و ارتباط عمیقی با عواملی از جمله مذهب، اسطوره، داستان های عامیانه و فرهنگ سنتی جامعه دارد. متون تصویری تعزیه که در پرده های تعزیه، شبیه خوانی ها، سقاخانه ها، سقانفارها و قهوه خانه ها نقش بسته اند، بیانگر این ارتباط عمیق با هویت دینی، ملی و فرهنگی بوده است. نقاشی های مذهبی مجموعه ای از صحنه های جنگ ها و نبردهای معروف پیامبر اسلام، حضرت علی (ع) و وقایع کربلا را دربر می گیرد. در کنار این نقوش، باورها دینی نیز نقش زیادی در پر کردن فضای تصویری سقانفارها دارند. این باورها مربوط به اعتقادات مذهبی مردم درباره معاد، بهشت و دوزخ، جهان آخرت، رستاخیز، پاداش و جزا می باشند که ارتباط مستقیم با نقوش مذهبی مربوط به واقعه کربلا دارند و به صورتی مقایسه ای سرنوشت پاکان و درستکاران یا به عبارتی اولیا و اشقیا را به تصویر می کشند. متون مربوط به مجالس تعزیه و شبیه خوانی نیز در این میان، جایگاه ویژه ای دارند. این مقاله، پس از بررسی پیشینه، ارکان و مضامین تعزیه، به ارتباط آن با هویت آیینی و مذهبی و تاثیر این متون بر هنرهای تصویری مازندران در دوره قاجار می پردازد. پس از تحلیل مضامین نقوش، این نتیجه حاصل شد که نقوش مرتبط با مضامین مذهبی، متون تعزیه و باورهای دینی عامیانه، بیشترین نقش را در تزئین این بناها دارا هستند.

منابع مشابه بیشتر ...

6256cdab55d64.JPG

بررسی و نقد دیدگاه مادلونگ در خصوص مواضع سیاسی ـ اجتماعی امام حسین علیه السلام در دایرة‌المعارف ایرانیکا

سعید طاوسی مسرور, سیده زینب گلابگیر نیک

ویلفرد مادلونگ یکی از برجسته‌ترین خاورشناسان شیعه‌پژوه معاصر است که آثارش در همسنجی با سایر شیعه‌پژوهان غربی از امتیازهای علمی و روشی بسیاری برخوردار است. اولین مقالۀ مدخل «حسین‌بن ‌علی علیه السلام» در دایرة‌المعارف ایرانیکا در مورد حیات و اهمیت امام حسین علیه السلام در شیعه، توسط وی نگاشته شده است. در این پژوهه با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی و نقد مقالۀ مادلونگ پرداخته شده است. برایند بررسی و نقد گزارش وی، خصوصا در مورد شیوۀ استفاده از منابع در روایت رخدادهای پیرامون صلح و تدفین امام مجتبی علیه السلام و برخی از مواضع حضرت اباعبدالله علیه السلام است. مادلونگ در مقالۀ خود، صرفا به نقل مبتنی بر منابع بسنده نکرده و در بسیاری از موارد، برداشت‌ها و تحلیل‌های شخصی خود را نیز ارائه کرده است.

5e2c140d9bce8.JPG

پیشینه تاریخی برگزاری مراسم روز عاشورا در جوامع شیعی

احمد خامه یار

درباره زمان پیدایش و شکل‌گیری مراسم روز عاشورا در میان جوامع شیعی، با استناد به گزارش‌های مورخان معتبر عراقی همچون ابن جوزی (المنتظم، ج۱۴، ص۱۵۰) و ابن اثیر (الکامل فی التاریخ، ج۸، ص۵۴۹) مبنی بر عزاداری‌های شیعیان بغداد در روز عاشورا که در زمان معزّالدوله دیلمی (حکومت: ۳۳۴-۳۵۸ق) از سال ۳۵۲ق آغاز شد و در سال‌های بعد نیز ادامه یافت، دیدگاهی که میان بسیاری از اسلام‌شناسان و پژوهشگران تاریخ تشیع، از جمله علی‌اصغر فقیهی (تاریخ آل‌بویه، ص۳۰)، هاینس هالم (شیعه، ص۶۱)، حمزة الحسن (طقوس التشیّع، ص۴۴۰) و دیگران رواج یافته، آن است که این عزاداری‌ها، نخستین مراسم‌های رسمی و عمومی روز عاشورا در میان جوامع شیعی بوده و در واقع آل‌بویه نخستین حکومتی بوده‌اند که برپایی چنین مراسمی را حمایت کرده و به ترویج آن پرداخته‌اند. چنانکه گزارش‌های همان مورخان، حاکی از برپایی مراسم جشن و سرور روز غدیر پیش از مراسم سوگواری روز عاشورا، یعنی به فاصله زمانی کمتر از یک ماه از آن بوده است.