کتابخانه مجازی ادبیات

ائمه اطهار (ع)، حاملان اسرار الاهی‌اند که به دلیل اختلاف ظرفیت انسان‌ها، به کتمانشان سفارش شده‌اند. در متون روایی، توصیه‌هایی درباره لزوم تقیه، کتمان و اشارت‌هایی در بهره‌گیری از ایماء، اشاره و رمزگویی در باب مسائل دینی دیده می‌شود. در آموزه‌های ائمه ، تأکید بلیغ بر کاربرد این روش‌ها در تعامل علمی و دینی با دیگران و نیز التزام به طبقه‌بندی حقایق، به وقت تبیین تعلیمات دینی وجود دارد. این نوشتار سخنان اهل بیت درباره این اصل را بررسی کرده و به این نتیجه رسیده است که امامان شیعه برای حفظ و طبقه‌بندی اسرار و معارف دینی و در نتیجه برای محافظت از جامعه ایمانی، اصل کتمان سرّ را مطرح کرده‌اند. کتمان سرّ، اصلی راهبردی است که به منظور حفاظت از ایمان مخاطب و احتراز از آسیب به اعتقاد آنها در مقابل معارفی که ظرفیت درک آن را ندارند، تحقق یافته است؛ به گونه‌ای که مراقبت‌نکردن از این اصل نتایج جبران‌ناپذیری به دنبال خواهد داشت.

آراء رو به گسترش جریان‌های فکری رقیب و معاصر با شیخ مفید(م.۴۱۳) درخصوص افضلیت امام، بخشی از دلایل نگارش کتاب الارشاد توسط این متکلم برجسته امامی می‌باشد. در این زمان برخی از گفتمان‌ها با وجود باور به تفضیل علی(ع)، با صدور جواز امامت مفضول، بر مشروعیت خلافت متقدمین تاکید داشتند. برخی دیگر نیز علیرغم هم‌سویی با امامیه در لزوم افضلیت امام- از مباحث امامت عامه- با باور به انطباق فضیلت خلفا بر ترتیب تاریخی خلافت آنان، بر عدم تفضیل و تقدیم حضرت علی(ع) رأی می‌دادند. در چنین فضایی مفید کتاب الارشاد را با تکیه بر آراء کلامی خویش در مسأله امامت همچون اثبات لزوم افضلیت امام و تفضیل علی(ع)، بهره‌گیری از استنادات تاریخی و گاه آراء گفتمان‌های رقیب، به رشته تحریر درآورد تا به حفظ هویت گفتمان امامی بپردازد. از این‌رو شناسایی شاخصه‌های متکی بر مؤلفه افضلیت امام که شیخ در الارشاد در جهت اثبات تفضیل و تقدیم علی(ع) و طرد مشروعیت خلافت متقدمین از آنها بهره برده‌است، دغدغه اصلی این پژوهش را شکل می‌دهد. نتیجه این پژوهش توصیفی-تحلیلی نشان می‌دهد که شیخ با به کارگیری شاخصه‌هایی چون برجسته‌سازی جایگاه و اعمال امام، طرد جایگاه و اعمال متقدمین به ویژه شیخین و طرد عملکرد صحابه در انتخاب افضل یا اصلح به این مهم پرداخته‌است.

اين نوشتار، شيوه‏هاى انتقال احكام فقهى و علوم دينى توسط امام جواد (ع) و سيره علمى آن حضرت را با تأكيد بر ابزارهاى ارتباطى ايشان با مخاطبان بررسى كرده و براى اين منظور، از اسناد و شواهد تاريخى بهره گرفته است. هدف پژوهش حاضر، پاسخ به اين پرسش است كه با توجه به اوضاع فرهنگى علمى دوران امامت امام جواد (ع)، آن حضرت از چه ابزارها و روش‏هايى براى ترويج علوم دينى و اطلاع‏رسانى و هدايت جامعه شيعيان استفاده كردند. اين پژوهش، توصيفى- تحليلى و از نوع بنيادى به شمار آمده و به روش كتابخانه‏اى انجام شده است. اطلاعات لازم، با مطالعه اسناد و مدارك مرتبط با موضوع حاضر گردآورى شده است. نتايج پژوهش، نشان مى‏دهد كه آن امام همام، با در نظر گرفتن ويژگى‏هاى مخاطبان خود كه يا حاكمان، نخبگان و انديشه‏وران بودند و يا نمايندگان اعزامى ايشان به مناطق شيعه‏نشين و عامه مردم، از روش‏هاى متفاوتى بهره گرفته‏اند و با توجه به اين امر در جلسه‏هاى مناظره و پرسش و پاسخ شركت كرده و در جلسات تدريس به تربيت شاگردان و راويان پرداخته‏اند. ايشان هم‏چنين با حضور در اماكن مذهبى به صورت مستقيم، و از طريق وكلا و نمايندگان به صورت غيرمستقيم، با عموم شيعيان در ارتباط بودند و از توقيع و نامه براى اداره امور شيعيان استفاده مى‏كردند. نتايج حاصل، بخشى از اقدامات علمى امام جواد (ع) را نشان مى‏دهد كه در جهت تشكيل جامعه اسلامى و تربيت اجتماعى افراد، در گستره وسيعى است و مى‏تواند در دنياى امروز به عنوان عينى‏ترين و نافذترين الگو كارآمدى بالايى داشته باشد.