فرهنگ مهمترين مؤلفه زمينهساز تحول و توسعه در هر جامعهاى است. براى دستيابى به اين مهم، وجود يك الگوى فرهنگى مناسب براى ارتقاء فرهنگ فردى و اجتماعى، ضرورت دارد. انتخاب الگوى درست، نيازمند تعريف و بازشناسى بهترين اين الگوهاست. به همين دليل، اين مقاله مىكوشد با بررسى سيره و رفتار امام كاظم (ع) در مواجهه با اوضاع فرهنگى، سياسى و اجتماعى موجود در جامعه و چگونگى بهكارگيرى ابزارهاى فرهنگساز، در جهت بازتوليد الگوى دينى متناسب با مقتضيات زمان گام بردارد. در همين جهت، ضمن تعريف برخى از مفاهيم اصلى و بررسى مقدماتى اوضاع سياسى- اجتماعى آن عصر، با بهرهگيرى از گزارشهاى تاريخى از منابع حديثى شيعه، به شيوههاى رفتار حضرت در جهت فرهنگسازى براى رهبرى جامعه پرداخته شد. مهمترين دستاورد اين مقاله، ارائه برنامههاى راهبردى براى توسعه فرهنگ دينى با تأكيد بر نقش گفتمانى آموزههاى قرآن در تربيت فرهنگى جامعه و توليد فرهنگ دينى، توسعه علوم به عنوان يكى از مهمترين ابزارهاى فرهنگساز و اهتمام به رونق برنامه راهبردى و عملى شبكه سازمانيافته وكالت، براى مديريت فرهنگى جامعه شيعه، از سيره امام كاظم (ع) است.
لقد وقف عدد من المستشرقین القدامى والمحدثین على مسائل دقیقة ومهمة فی الفکر الشیعی عامة وفی عقیدة التشیع الإمامی بشکل خاص. ومن بین هذه الموضوعات الآیات الکریمة التی تؤشر بشکل لا یقبل التأویل وإثارة الشکوک والتساؤلات وهو موضوع (آل بیت النبی"ص") فمن المعروف أن هناک عدّة آیات تبین المدلول التاریخی والأجتماعی (أی الأسری) لأهل البیت لاسیما ما ورد فی سورة الأحزاب آیة رقم33 إذ قال عزّ من قائل بسم اللّه الرحمن الرحیم (إنّما یرید اللّه لیذهب عنکم الرجس أهل البیت ویطهّرکم تطهیرا). فالمقصود بتعبیر أهل البیت هاهنا بحسب الکثیر من المفسرین إنهم أهل بیت النبی أو کما أشار رسول اللّه$ فی حدیثه الشریف المعروف فی الفکر الشیعی بحدیث أهل الکساء؛أو حدیث أهل العباءة:- وهم رسول اللّه وعلی وفاطمة والحسن والحسین(. المستشرقون شأنهم شأن عدد من المفسرین المسلمین الذین لا یرغبون بل ولا یرضون أن یکون هذا التعبیر (أهل البیت) مؤشرا بیّنا ومحدّدا بآل بیت النبی$ المنتسبین الیه بصلة الرحم (أولوا الأرحام) والأقربین نسبا. فراحوا یتجولون یمینا وشمالا فی تفسیراتهم التی تهدف أساسا الى توسیع دائرة فحوى هذا التعبیر لجعله یبدو وکأنه عامّا وشاملا؛ محاولة منهم الى إبعاده عن نصّه المرکزی بمعنى أهل بیت رسول اللّه. فهناک من المفسرین المسلمین، ویقف الطبری على رأس القائمة، من فسّر قول اللّه سبحانه وتعالى بأنه لا یشیر الى رسول اللّه والإمام علی والعترة الأخیار بل یشیر الى مضمون عام هو المتعلق بتوصیات اللّه تعالى وأرشاداته الموجهة الى أمّهات المؤمنین
«امام کاظم» (علیهالسلام) در ابتدای امامت، با چالشهایی روبه رو بوده اند که این چالشها موجب شده است تا اقدامات ایشان به عنوان قرینه فعلی علاوه بر دلایل نقلی مورد توجه باشد. اهداف اصلی تحقیق، چگونگی و دلایل امامت امام موسی بن جعفر (علیهالسلام) و نیز اقدامات ایشان در اثبات این موضوع با استفاده از منابع شیعه و اهل سنت است. سوال اصلی این تحقیق نیز بدین شرح است که «مهمترین اقدامات امام کاظم (علیهالسلام) در راستای اثبات امامت ایشان با توجه به چگونگی و دلایل امامت ایشان در منابع شیعه و اهل سنت چیست؟» این تحقیق با روش توصیفی، تحلیلی و تطبیقی، به این نتیجه دستیافت که برای انتخاب امام، شرایطی مانند «وصیت، علم خاص، ودایع و سن» بهعنوان ملاک تعیینشده که بنا به دلایل قدرمتیقن، مشخص میشود که امام کاظم (علیهالسلام) شرایط امامت را داشته است. علاوه بر احادیث و دلایل منقول در قبال امامت ایشان، مهمترین اقدامات ایشان که عبارت است از وارستگی مادی و سیاسی، شفافسازی در غصب حکومت شیعیان، مقابله علمی با جریانهای انحرافی و فرقههای مختلف شیعه، مناظره با خلفای عباسی و انتخاب رویکرد تقیه، گویای این است که طرز فکر امام کاظم (علیهالسلام) طرز فکر یک «ولی، امام و زعیم» امت است؛ زیرا از یکسو جامعه شیعیان را از طریق تقیه و وکالت مدیریت کرده و از طرفی، برای اثبات حقانیتشان از طرق مختلف مانند مناظره و شجاعت در بیان، تلاش نموده و ازنظر علمی و فرهنگی نیز با بزرگترین چالش زمان خود، مقابله نموده و خطمشی آگاهانهای را بنیانگذاری نمودهاند.
براساس قانون اساسی جمهوری فدرال نیجریه، امنیت و آرامش هدف اصلی حکومت است و نباید هیچ گونه برتری میان افراد ایالات و یا اقوام وجود داشته باشد . بر اساس قانون اساسی این کشور، هرگونه تبعیض ممنوع است و همه افراد جامعه دارای حق حیات اند و شکنجه و بازداشت بدون دلیل ممنوع است. در قانون نیجریه، بردباری مذهبی و عدالت جزو اخلاق ملی است و با تاکید بر حرمت وکرامت انسان، بر اقدامات انسان دوستانه دولت تصریح شده است . براین اساس دولت نیجریه و مسئولین ایالتی ، موظف به حفظ امنیت برای تمامی اقوام از جمله شیعیان این کشورند.در این نوشتار کوشش شده است با استناد به قوانین حقوقی نیجریه و در راس آن قانون اساسی این کشور و با تکیه بر مبانی فقهی اسلامی و دیدگاه برخی علمای اهل سنت، به مسئولیت های دولت نیجریه در قبال حفظ جان شیعیان مانند آزادی در انجام اعمال مذهبی ، ممنوعیت هرگونه شکنجه و بازداشت ، برقراری عدالت و برابری میان شیعیان و دیگر گروه ها و مذاهب ، بردباری مذهبی ، ضرورت حفظ جان شیعیان از سوی دولت و برخورد با عناصری که امنیت جانشان را به خطر می اندازد، پرداخته شود.در مقابل نمونه هایی از ناکارآمدی دولت نیجریه در حفظ امنیت و جان شیعیان نیجریه آمده است.