برپایی حکومت علویان، مهمترین رویداد سیاسی بود که پس از ورود اسلام به ایران در طبرستان شکل گرفت. کاربست نظریة «کنش جمعی» از چارلز تیلی که به انقلابها و حرکتهای اجتماعی میپردازد، در ارائة خوانشی جدید از این جنبش تأثیرگذار است. در پژوهش حاضر، با استناد به منابع کتابخانهای و روش توصیفی - تحلیلی، جنبش علویان با رویکرد به آراء تیلی بررسی شده است. سؤال اصلی مقاله این است که کاربست نظریة یادشده، چه ابعادی از این جنبش را نمایان میکند؟ به نظر میرسد علویان از راهاندازی این جنبش، تحقق سه هدف را در نظر داشتند: 1. حفظ بقا؛ 2. رسیدن به قدرت سیاسی؛ 3. گسترش مبانی تشیع. بر این اساس، پس از رسیدن به قدرت، با عنایت به هویت دینی مشترک با مردم و حاکمان بومی، سازمانی با شاکلة نظامی و دینی ایجاد گردید. بسیج منافع توسط رهبران علوی به صورت تهاجمی و تدارکاتی بوده و ماهیتی اجبارآمیز و هنجاری داشته است. عنصر قدرت در این جنبش، دو سویة تقابلی (خلافت سنی/ حکومت شیعی) دارد. مهمترین فرصتهای پیشآمده برای رهبران جنبش، عبارت است از: ایجاد هویت دینی مشترک، بهرهجویی از توان نظامی حاکمان محلی و استفاده از ظرفیتهای توده. سامانیان و کینخواریان، مهمترین عوامل تهدید علویان بودند که سیاست سرکوب را پیش گرفتند. نوع کنش جمعی علویان، رقابتی و نوخواهی بوده و بر مبنای تقابل دوگانه خودی - بیگانه شکل گرفته است.
علویان در طول یک صد و هفتاد سال حکومت خود در علم و ادبیات طبرستان موثر واقع شدند. هرچند با گذشت زمان جانشینان آنان به تدریج از داعیه های نخستین دور شده، تنها ظاهر و شکل شعار گونه ای از آرمان های اولیه را نگه داشتند.دامنه نفوذ نهضت های علمی و ادبی آنان به تدریج از مرزهای طبرستان گیلان و دیلم پا بیرون نهاد و مردمان سایر بلاد نیز آیین علویان را پذیرا شدند. نهضت های علمی و ادبی علیان در سایه سار اقدامات آنان بوده است که از مهم ترین اقدامات آنان می توان به این موارد اشاره کرد: توجه به اصحاب علوم و ادبیات، تشویق و حمایت مادی و معنوی از آنان، تاسیس مساجد ، مدارس علمیه و کتابخانه ها، توجه به شعر و ادبیات به عنوان اهرمی در جهت نشر و گسترش عقائد سیاسی و مذهبی شیعه. این گفتار بر آن است که ضمن بررسی جایگاه علوم و ادبیات در گستره حکومت علویان طبرستان ، دلائل توفیق آنان را باز شناسد و به تحلیل و ارزیابی آن بپردازد.