در این پژوهش که با استفاده از روش کتابخانه ای و با مراجعه به منابع اصلی تاریخ اسلام، به خصوص آثار تبارشناسی سادات و علویان و منابع مطالعاتی نو، انجام گرفته است، نگارندگان بر آنند تا ضمن بررسی پیشینه حضور سادات و امام زادگان در افغانستان و پیوند آنان با امامان شیعه معاصرشان، نقش علمی، فرهنگی و سیاسی سادات و امام زادگان در افغانستان را روشن نمایند. با بدیهی انگاشتن حضور سادات و امام زادگان در افغانستان بر مبنای شواهد تاریخی مانند القاب و عناوین اختصاصی، طوایف قدیمیتر، زیارتگاهها و مقبره های آنان این پرسش مطرح میگردد که نقش علمی، فرهنگی و سیاسی سادات و امام زادگان در افغانستان چیست؟ پس از بررسی جایگاه اجتماعی و نفوذ معنوی سادات و امام زادگان در جامعه و در منظر افکارعمومی، به ویژه حاکمان دولتهای محلی و همچنین نوع تعامل حکام و سلاطین با آنان، این نکته آشکار میگردد که سادات و امام زادگان با استفاده از جایگاه اجتماعی و نفوذ معنوی خویش، گامهای عملی و مؤثری در جهت نشر معارف اسلامی و ترویج فرهنگ اسلامی - شیعی برداشتهاند. عالمان دینی سادات با برخورداری از توانمندی علمی توانستهاند درحوزه های فقهی، کلامی، عرفانی وادبی، تأثیر گذار باشند. بر این اساس نقل حدیث، تألیف، ترجمه، تبلیغ و ارشاد از مؤلفه های علمی و فرهنگی آنان به شمار میرود. الگوپذیری سادات و امام زادگان از نهضت عاشورا و در نتیجه اقدام به قیام و بیداری و آگاهی بخشی مردم در برابر حکومتهای غاصب اموی و عباسی نیز از مؤلفه های سیاسی آنان قلمداد میگردد.
شیعیان در جهان اسلام از بعد نظری دیدگاه سیاسی خاصی دارند، اما در عمل، از حکومتهای مختلفی در شرایط کنونی جهان اسلام دفاع میکنند. عوامل مختلفی میتواند در این مسئله دخیل باشد، اما فرضیه مقاله این است که وضعیت جغرافیایی و ژئوپلتیک شیعیان، نقش مهمی در حمایت عملی آنها از این الگوهای متفاوت دارد. بنابراین، پرسش اصلی این است که کدام عوامل ژئوپلتیکی بر الگوی سیاسی مورد حمایت شیعیان در کشورهای مختلف اثرگذار بودهاند؟ برای بررسی این موضوع، ضمن بحثی تئوریک درباره نحوه تأثیر ژئوپلتیک بر اندیشه سیاسی، میکوشیم تا عوامل مهم اثرگذار بر اندیشه سیاسی شیعیان را که موجب حمایت آنها از الگوهای مختلف سیاسی شده است، تبیین کنیم.
علویان و سادات از آغاز تاکنون دولت های متعددی را در پهنه تاریخ اسلامی پدید آورده اند اما این مسأله تاحدودی ازسوی تاریخ نگاران نادیده انگاشته شده بلکه همواره عوامل ناکامی آنان به واکاوی رفته است. بنابراین در زمینه دولت سازی علویان وسادات با پرسشی جدید مواجه می شویم که :عوامل موفقیت آنان در تأسیس دولت های اسلامی-شیعی در تاریخ اسلامی چیست؟(سئوال) گمان می رود تأسیس دولت های اسلامی ـ شیعی به وسیله علویان و سادات ازیک رابطه و نقش دو سویه بین عملکرد و کارکرد آنان و مردم در عرصه سیاست و قدرت حکایت می کند!(فرضیه) غرض مقاله آن است که عوامل وراهکارهایی مانند عدالت خواهی،ظلم ستیزی، مردم سالاری دینی،استقامت،پایدرای،ظرفیت شناسی،اهلبیت محوری،شایسته سالاری، بیعت و مشارکت سیاسی درعرصه دولت سازی علویان وسادات را نمایان سازد.(هدف)نوشتار حاضر بر اساس مطالعات کتابخانه ای و با استفاده از منابع اصلی تاریخ اسلام و منابع مطالعاتی نو، انجام گرفته است.(روش)عرضه زاویه ایی جدید و نگرشی نو در بررسی دولت خواهی تاریخی شیعه،یافته ایی تازه به شمار می رود.(یافته)