اگر مفهوم«پارادایم»را که عبارت است از«اصول مورد قبول علمای یک حوزه از دانش»از معرفت‌شناسی تامس.س.کوهن اتخاذ کنیم‌1و آن را به اندیشهء دینی شیعی تعمیم دهیم، پارادایمی به نام«پارادایم امامت»با اصول ثابت نصب،نص،و عصمت که در چارچوبی‌ نخبه‌گرایانه قرار دارد خواهیم داشت.در نتیجهء فعالیت علمای شیعه،این اصول همواره‌ ثابت باقی می‌ماند،اما برای پاسخ دادن به مقتضیات زمان و مکان«تحولات گفتمانی»در قالب‌ آن پارادایم ایجاد می‌شود2.یک تحول گفتمانی که در چارچوب پارادایم امامت محقق گردید، «گفتمان ولایت»است که در زمان غیبت توسط فقهای شیعه به وجود آمد و فقیه را به«نصب‌ عام»و نص امام معصوم(ع)جایگزین امام غایب می‌کرد و از آنجا که«اصل عصمت»خاص‌ امام معصوم غایب بود،حکومتهای دیگر به دلیل عدم صلاحیت ذاتی،غاصب مقام معصوم‌ (ع)قلمداد گردیدند.بنابراین اصل غصب حکومتها در زمان غیبت از درون اصل عصمت‌ پارادایم منتج شد.«گفتمان ولایت»در هزاره نخست بعد از غیبت تا ظهور صفویه شکل‌ مبهمی داشت،اما با تکامل فقه شیعی،با توجه به مقتضیات زمان در مورد حوزهء وظایف فقیه‌ در زمان غیبت معصوم(ع)بین علمای شیعه اشکال گفتمانی مختلفی پیدا شد آنها به دنبال‌ پاسخ این سؤال بودند که آیا در زمینهء حاکمیت دینی و سیاسی تمام وظایف امام معصوم(ع) (1).برای آگاهی بیشتر از مفهوم پارادایم و نحو به‌کارگیری آن توسط کوهن رجوع کنید به:تامس.س.کوهن:ساختار انقلابهای علمی،ز ترجمه‌ احمد آرام،تهران،سروش 1369.و نیکلاس آبرکراسی.فرهنگ جامعه‌شناسی،ترجمه حسن پویان،تهران،انتشارت چاپخش،1367،ص. 271. (2).برای آگاهی بیشتر از مفهوم گفتمان و کاربرد آن در معرفت‌شناسی رجوع کنید به:اریک‌7برنز،زمیشل فوکو،ترجمه بابک احمدی،تهران، نسل قم،1373،و حمید،عضدانلو،«درآمدی بر گفتمان یا گفتمانی درباره گفتمان»،اطلاعات سیاسی،سال دهم،شماره هفتم و هشتم ص. 48 به فقیه منتقل می‌شود یا فقط قسمتی از آنها این مقاله عهده‌دار نشان دادن این اشکال گفتمانی‌ بین علمای شیعه از صفویه تا ظهور انقلاب مشروطیت است که در قالب چهار گروه بررسی‌ می‌شود.

منابع مشابه بیشتر ...

5e3c14fc41913.JPG

گستره علم امام در انديشه علماي شيعه

محمدرضا بهدار

«علم امام» از مسائلي است که همواره اذهان علما و متفکران شيعي و حتي بسياري از پيروان ائمه عليهم السلام را به خود مشغول کرده است. بدين روي، سبب ايجاد پرسش هايي از ائمه اطهار عليهم السلام در اين باره شده است. با توجه به پرسش هاي متعددي که در اين زمينه مطرح است، اين نوشتار تنها از يک منظر به اين مساله مي پردازد که آن، علم امام از منظر علماي شيعه است، به اين که شعاع اين علم چه مقدار است و تا کجا امتداد و وسعت دارد. با وجود وحدت نظر انديشمندان شيعي در برخي حوزه هاي بحث علم امام، در بعضي موارد از جمله پرسش مزبور، پاسخ هاي واحدي دريافت نمي شود و به طور کلي، همه نظريه ها را مي توان در سه ديدگاه تقسيم کرد: رويکرد ترديد و سکوت، رويکرد محدوديت علم امام، رويکرد احاطه علمي کامل امام به همه چيز.

5e1e0ebb88390.JPG

نقش باورهای شیعی در معماری عصر صفوی

عبدالله متولی, محمدحسن بیگی, شبنم حسین آبادی فراهانی

با رسمی شدن مذهب تشیع در ایران عصر صفوی معماری نیز دوره جدیدی را آغاز نمود که بخشی از آن برگرفته از تعالیم و باورهای شیعی آن دوره بود. دوره صفویه آخرین تکاپوهای معماری سنتی در ایران عصر اسلامی از جهت سبک و نوآوری محسوب میشود که البته باورهای شیعی در روزگاران پیش از صفویه نیز بر آن تاثیر نهاده بود و این تاثیرات به زودی موجب گسترش ابنیه اسلامی با کاربری فرهنگی و مذهبی جدید گردید، این نوشتار در پی بررسی نقش تشیع و باورهای شیعی در معماری عصر صفوی با توجه به نشانه ها و عوامل نمادین آن است. سوال اصلی پژوهش این است که اندیشه های شیعی چه نوع تحولی در سبک و شیوه های معماری عصرصفوی بر جای گذاشت؟ در پاسخ باید گفت از آنجا که هنر ارتباط عمیقی با مذهب و سیاست دارد و از طرفی باورها و اعتقادات حاکم در هر دوره ای بر هنر اثرگذار بوده است، معماری این عصر نیز تحت تاثیر این عوامل قرار داشت و در دوره صفوی با نفوذ اندیشه ها و تفکرات شیعی و رسمیت یافتن مذهب تشیع در ایران، شاهد تغییر و تحول در سبک معماری و تزیین بناها با رویکرد و درون مایه هایی شیعی هستیم.