کتابخانه مجازی ادبیات

خلّف المستشرقون أسلاف الباحثین الغربیین حالیاً تراثاً لا بأس به من الدراسات المشرقیة والإسلامیة إستفاد منه هؤلاء الباحثون، فالإستشراق تحوّل إلى مجالات علمیة بحتة أصبحت تدرسها الکلیات ومراکز الأبحاث، لکنّ تلک الأبحاث بقیت تخدم أهداف ومصالح الغرب الإمبریالیة فی بعض الموارد، إلا أن الکثیر منها حالیاً نابعة عن وجدان باحثین غربیین أحرار یصنّفون الکتب والأبحاث من أجل إرضاء أطماحهم البحثیة واستکمالاً لمسیرتهم العلمیة. ومن جملة الحقول البحثیة المهمة التی کتب فیها الباحثون الغربیون الکثیر من هذه الدراسات، هی الدراسات الإسلامیة والحدیث الشریف منها بالتحدید سیّما الحدیث الشیعی. ومن هؤلاء الباحثین المعاصرین أستاذ جامعة إدینبرا الدکتور أندرو ج. نیومان الذی شهدنا له العدید من المساهمات فی حقل الفکر الإمامی وبالتحدید دراساته فی الحدیث الشیعی وجهود علماء الإمامیة فی العصر الصفوی وتحدیداً فی موضوع جدلیة الدین والعلماء مع السیاسة ورجالها. وما نهدف إلیه من دراستنا هذه هو نقد کتاب الباحث نیومان الهامّ عن تاریخ الحدیث الشیعی فی القرون التأسیسیة للمذهب الإمامی وأثر النهجَین الفکریَین الهامَّین عند علماء الإمامیة وهما: النهج الأصولی والنهج الإخباری الذی یمثله قم والقمّیون آنذاک فی تدوین أقدم ثلاثة مجامیع روائیة عند الشیعة الإمامیة: المحاسن للبرقی (توفی بین 274ـ280 ه‍/ 887ـ893 م) وبصائر الدرجات للصفّار القمّی (ت 290 ه‍/ 903 م) والکافی فی علم الدین للکلینی الرازی (ت 329 ه‍/ 941 م) وفق منهج التحلیل التاریخی والإستقرائی للنصوص التاریخیة والروائیة سیّما من تلک الکتب.

بررسي و تحليل پيامدهاي حضور امام رضا(ع) در خراسان از ابعاد گوناگون درخور توجه است. حضور با بركت امام در خراسان با تاثيرهاي مهم اجتماعي ـ سياسي و به خصوص فكري و فرهنگي همراه بود. شايد در كنار بررسي عوامل گوناگون عزيمت امام به خراسان و نيز تاثير و اهميت نقش ولايتعهدي امام، محققان كمتر به نقش فرهنگي و فضاي علمي عصر امام پرداخته اند. از اين رو، تاثير حضور امام به لحاظ فرهنگي و تاثيري كه در آزادانديشي علمي مرو از خود برجاي گذاشته اند، سوال اصلي اين نوشتار است. در اين نوشتار تلاش شده با تبيين جايگاه مرو در دوره هاي گذشته به سابقه علمي و فرهنگي ام القراي خراسان پرداخته شود. شناخت اين موقعيت به همراه توسعه علمي و فضاي آزادانديشي مرو بهترين فرصت براي امام رضا(ع) بود تا با ابراز عقايد و ديدگاه هاي محكم شيعي، نقش فرهنگي خود را در هدايت جامعه اسلامي تبيين كنند. ايجاد فضاي علمي و اعتقادي آزاد در مرو براي اولين بار در تاريخ حكومت عباسيان (132 تا 656 ق) نشان داد كه چگونه انديشه ها و تعاليم شيعي مي تواند بر مبناي استدلال و منطق، برتري خود را در مقايسه با ديگر مكاتب فكري و فقهي ثابت كند.

در میان بسیاری از اتهامات شیعه، سیاسی جلوه دادن و ارتباط آن با گذشته باستانی مقوله دیگری است که بسیاری از شرق شناسان آن را مطرح کرده اند. داستان ازدواج امام حسین(ع) با شهربانو و رخنه چنین داستانی در متون شیعی و بررسی عوامل اسلام پذیری ایرانیان با توجه به گرایش های شیعی آنان، سبب پیدایش این نگرش شده است که شاید اعتقاد شیعی، نوعی ابتکار و بدعت ایرانی در تداوم همان سنت های کهن زرتشتی در قالب های نو باشد. در بررسی دیدگاه های شرق شناسان در مورد برقراری روابط میان پیدایش تشیع با اندیشه های ایران باستان، به مقوله شرق شناسی، توجه به گذشته باستانی ایران و زمینه های مطالعات ایران شناسی آن ها باید تامل بیشتری نمود. قضاوت در باب پذیرش تشیع از منظر محققان ایرانی و خارجی با دید ناسیونالیستی به همراه آگاهی برخی از شرق شناسان با مذهب شیعه توسط منابع اهل سنت که چندان واقع نگر نبوده اند، سبب قضاوت های نادرست آنان در باب ظهور تشیع و آمیختگی آن با پیوندهای باستانی ایران گردیده است.