کتابخانه مجازی ادبیات

خلّف المستشرقون أسلاف الباحثین الغربیین حالیاً تراثاً لا بأس به من الدراسات المشرقیة والإسلامیة إستفاد منه هؤلاء الباحثون، فالإستشراق تحوّل إلى مجالات علمیة بحتة أصبحت تدرسها الکلیات ومراکز الأبحاث، لکنّ تلک الأبحاث بقیت تخدم أهداف ومصالح الغرب الإمبریالیة فی بعض الموارد، إلا أن الکثیر منها حالیاً نابعة عن وجدان باحثین غربیین أحرار یصنّفون الکتب والأبحاث من أجل إرضاء أطماحهم البحثیة واستکمالاً لمسیرتهم العلمیة. ومن جملة الحقول البحثیة المهمة التی کتب فیها الباحثون الغربیون الکثیر من هذه الدراسات، هی الدراسات الإسلامیة والحدیث الشریف منها بالتحدید سیّما الحدیث الشیعی. ومن هؤلاء الباحثین المعاصرین أستاذ جامعة إدینبرا الدکتور أندرو ج. نیومان الذی شهدنا له العدید من المساهمات فی حقل الفکر الإمامی وبالتحدید دراساته فی الحدیث الشیعی وجهود علماء الإمامیة فی العصر الصفوی وتحدیداً فی موضوع جدلیة الدین والعلماء مع السیاسة ورجالها. وما نهدف إلیه من دراستنا هذه هو نقد کتاب الباحث نیومان الهامّ عن تاریخ الحدیث الشیعی فی القرون التأسیسیة للمذهب الإمامی وأثر النهجَین الفکریَین الهامَّین عند علماء الإمامیة وهما: النهج الأصولی والنهج الإخباری الذی یمثله قم والقمّیون آنذاک فی تدوین أقدم ثلاثة مجامیع روائیة عند الشیعة الإمامیة: المحاسن للبرقی (توفی بین 274ـ280 ه‍/ 887ـ893 م) وبصائر الدرجات للصفّار القمّی (ت 290 ه‍/ 903 م) والکافی فی علم الدین للکلینی الرازی (ت 329 ه‍/ 941 م) وفق منهج التحلیل التاریخی والإستقرائی للنصوص التاریخیة والروائیة سیّما من تلک الکتب.

در عرصه سیاسی مهمترین نتیجه مهاجرت سادات علوی به شمال ایران در قرن سوم هجری،تاسیس حکومت شیعی علوی در طبرستان بود.در اوایل قرن چهارم هجری با شکل‌گیری و بنیان گرفتن مکتب ناصریه، شهرهایی چون آمل و هوسم از مراکز اصلی‌ ترویج فرهنگ شیعی در سراسر طبرستان و دیلم به شمارمی‌رفتند. این نوشتار بر آن است با شیوه توصیفی و تحلیلی‌، تلاش ناصرکبیر در نشر اندیشه شیعی طبرستان را مورد بررسی قرار دهد. در مجموع می‌توان چنین نتیجه گرفت، محبوبیت علویان در بین عامه مردم طبرستان از یک سو و تلاش ناصرکبیر در نشر اسلام و اندیشه شیعی، سبب ساخت و راه اندازی مدارس، کتابخانه‌ها، محافل بحث و مناظره و تدریس علوم دینی شد.تمامی این موارد در اعتلای فرهنگ شیعی تاثیرگذار بوده‌است.اهمیت این تلاش‌ها در این است که با توجه به جو سیاسی و تسنن حاکم ،این منطقه در احیای فرهنگ شیعی تلاش نموده است.

پژوهش حاضر، با مراجعه و بررسى 43 كتاب تاريخى، حديثى، فقهى و پانزده كتاب انساب بين قرن سوم تا پانزدهم هجرى، تمام القاب ذكرشده براى امام جواد (ع) را كه 164 لقب هستند، به تفكيك كتب انساب و ساير كتب استخراج كرده و به ترتيب حروف الفبا و با ذكر منابع بيان نموده است. در ادامه، فراوانى هر لقب در منابع گوناگون مشخص گرديده و سير تاريخى و آمارى القاب و مقايسه فراوانى القاب در كتب انساب و ساير كتب بررسى شده است. تأثير مذهب و اعتقادات دينى تاريخ‏نگاران و نسّابان شيعه و سنى و اشتباهات و تصحيف نسخه‏نويسان، از جمله موضوعاتى است كه در اين نوشتار بدان توجه مى‏شود. در بخش پايانى اين پژوهش، با جمع‏بندى اطلاعات و آمار، نتيجه‏گيرى شده و نويسنده اهتمام ورزيده كه نظر بيان شده با واقعيت مطابقت داشته باشد. هدف اين مقاله، سير تطور تاريخى و آمارى القاب امام جواد (ع) در طول تاريخ اسلام است. از آن‏جايى كه بازكاوى و شناخت القاب امام جواد (ع) به كاوش و آگاهى اجمالى با تاريخچه زندگانى آن حضرت نياز دارد، در نوشتار پيش رو، برآنيم تا در مقدمه، اطلاعات مختصرى از دوران حيات آن امام همام در اختيار خوانندگان ارجمند قرار دهيم تا پيش از مطالعه مجموعه حاضر، نگاهى گذرا به زندگانى آن حضرت داشته باشند.