کتابخانه مجازی ادبیات

کتاب بستان الناظرین فی معرفه ائمه الهادین اثر محمد یوسف بیکا که در سال 1119 - 1120 نوشته شده، شرح چهل حدیثی است که نویسنده ضمن آن سعی کرده است به مسائل مختلفی که به تشیع و اعتقادات صحیح او مربوط می شود، بپردازد. در واقع، می توان آن را اثری در معرفی شیعه و ویژگی های آن دانست. نویسنده در نوشتار پیش رو، با ارائه گزارشی از کتاب، محتوای آن را در بوته بررسی قرار داده است.

يهـتم هـذا البحـث بدراسـة المعتقـدات الدينيـة في موضـوع «الإمامـة » لعلمـاء المعتزلـة في القرن الثالث الهجـري . ويعتـبر النصـف الأول مـن القـرن الثالـث الهجـري فـترة خاصـة في تــاريخ الإســلام ومــن أبــرز خصائصــه هــو ســيادة مــنهج العقلانيــة . و «الإمامــة » مــن القضايا الرئيسـية الـتي أثـارت وجهـات نظـر مختلفـة مـن مسـتهل الأمـر وأدت بالتـالي إلي تعدد المدارس الفکرية والکلامية ، بما في ذلک أهم قضايا المـدارس الدينيـة . ومـن خـلال دراسة الاستنتاجات العقلية لهؤلاء، يسعي هذا البحـث الإجابـة علـي هـذا السـؤال ؛ مـا معــني «الإمامــة » مــن وجهــة نظــر علمــاء المعتزلــة في الشــطر الأول مــن القــرن الثالــث الهجـري ؟ وردا علـي الادعـاء الـذي يطـرح نفسـه علـي هـذا الأسـاس ، هـو عـدم وجـود التجانس في آرائهم في مجال «الإمامة »، حيث کانت آرائهم متضاربة يمکن تقسيمها، إلي مجموعات مختلفـة . و کـان أسـلوب الإمامـة المفضـلة الفاضـلة ورأي الإمامـة الفاضـلة مـع نهجــين مختلفــين ، مــن أهــم معتقــدات متکلمــي المعتزلــة في هــذه الفــترة والــتي يمکــن القول ما عدي عدد قليل منهم ، اتفقت في نهاية الأمر کل من أنماط معتقدات المعتزلة مع السنة التاريخية في مجال الإمامة .

هدف این پژوهش، بررسی چگونگی معرفی مفوضه و عقاید آن‌ها در منابع اعتقادی ـ روایی و فرق‌نگاری و نیز بررسی تطور تاریخی رویارویی و مبارزات علمای شیعی از سده سوم تا ششم و مشخص کردن نقطه اوج آن است. از این‌رو، این پرسش مطرح است که رویکرد و رویارویی علمای شیعی نسبت به تفویض غالیانه از آغاز مواجهه آن‌ها تا ابتدای سده ششم هجری چگونه بوده است و فرق‌نگاران چگونه مفوضه را به تصویر کشیده‌اند؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد منابع اعتقادی ـ روایی برخلاف منابع فرق‌نگاری به تفصیل بدین جریان پرداخته‌اند. این امر نمایانگر دغدغه علما نسبت به انتشار گسترده عقاید تفویضی در جامعه شیعی و تلاش آنان در ابطال ادعاهای گوناگون مفوضه است. یافته‌های دیگر حاکی از آن است اوج مبارزات علمای شیعه در سده چهارم هجری بوده و پس از آن روند نسبتاً کاهشی داشته است.