کتابخانه مجازی ادبیات

خلّف المستشرقون أسلاف الباحثین الغربیین حالیاً تراثاً لا بأس به من الدراسات المشرقیة والإسلامیة إستفاد منه هؤلاء الباحثون، فالإستشراق تحوّل إلى مجالات علمیة بحتة أصبحت تدرسها الکلیات ومراکز الأبحاث، لکنّ تلک الأبحاث بقیت تخدم أهداف ومصالح الغرب الإمبریالیة فی بعض الموارد، إلا أن الکثیر منها حالیاً نابعة عن وجدان باحثین غربیین أحرار یصنّفون الکتب والأبحاث من أجل إرضاء أطماحهم البحثیة واستکمالاً لمسیرتهم العلمیة. ومن جملة الحقول البحثیة المهمة التی کتب فیها الباحثون الغربیون الکثیر من هذه الدراسات، هی الدراسات الإسلامیة والحدیث الشریف منها بالتحدید سیّما الحدیث الشیعی. ومن هؤلاء الباحثین المعاصرین أستاذ جامعة إدینبرا الدکتور أندرو ج. نیومان الذی شهدنا له العدید من المساهمات فی حقل الفکر الإمامی وبالتحدید دراساته فی الحدیث الشیعی وجهود علماء الإمامیة فی العصر الصفوی وتحدیداً فی موضوع جدلیة الدین والعلماء مع السیاسة ورجالها. وما نهدف إلیه من دراستنا هذه هو نقد کتاب الباحث نیومان الهامّ عن تاریخ الحدیث الشیعی فی القرون التأسیسیة للمذهب الإمامی وأثر النهجَین الفکریَین الهامَّین عند علماء الإمامیة وهما: النهج الأصولی والنهج الإخباری الذی یمثله قم والقمّیون آنذاک فی تدوین أقدم ثلاثة مجامیع روائیة عند الشیعة الإمامیة: المحاسن للبرقی (توفی بین 274ـ280 ه‍/ 887ـ893 م) وبصائر الدرجات للصفّار القمّی (ت 290 ه‍/ 903 م) والکافی فی علم الدین للکلینی الرازی (ت 329 ه‍/ 941 م) وفق منهج التحلیل التاریخی والإستقرائی للنصوص التاریخیة والروائیة سیّما من تلک الکتب.

برای شناخت راویان حدیث، علمی به نام علم رجال سامان یافته که متکفل تبیین حالات و صفات راویان است. نقش و جایگاه واقعی علم رجال در صورتی آشکار می گردد که بدانیم احادیث در طول عمر پرفراز و نشیب خود با پدیده هایی مانند وضع و تدلیس، تصحیف و تحریف، خطا و نسیان راویان و ... روبرو بوده است و از مهم ترین دغدغه های محدثان و فقیهان، احراز صدور روایات از معصوم (ع) بوده است؛ لذا یکی از اساسی ترین و منطقی ترین شیوه ها برای مقابله با پدیده های فوق، آشنایی با دانش رجال و مبانی و قواعد آن است. بسیاری از عالمان و فقیهان، فراگیری این علم را بر دانش پژوهان علوم اسلامی، ضرورتی اجتناب ناپذیر دانستند؛ گرچه گروه اندکی به نام «اخباریون» تلاش کردند از جایگاه واقعی این علم بکاهند و فراگیری آن را به بهانه صحت تمام روایات کتب حدیثی به ویژه کتب اربعه حدیثی شیعه، بیهوده و اتلاف وقت قلمداد نمایند، ولی به جهت عدم استواری دلایل شان، این تفکر نتوانست چندان دوام بیاورد و علم رجال با تلاش علمی عالمان بزرگ در کنار علوم دیگر اسلامی مسیر کمال را در دنبال کرده است.

شناخت منابع هر علمی در استفاده و برداشت های علمی از آن، یک ضرورت اساسی است. در حوزه دانش رجال با ده ها اثر گران سنگ و ذی قیمت رجالی روبرو هستیم که هر کدام از آنها با سبک خاصی تدوین گشته است. شناخت ویژگی های این منابع در شناخت هر چه بیشتر راویان، تحلیل و ارزیابی اسناد روایات و حل معضلات و مشکلات آنها بسیار موثر خواهد بود. در میان کتاب های رجالی، کتاب «معجم رجال الحدیث» به عنوان یک اثر مهم و ماندگار در عرصه دانش رجال و شناخت راویان جایگاه ویژه ای دارد. مولف اندیشمند و فقیه و اصولی آن- که سال های متمادی به تدریس و تالیف در دور حوزه فقه و اصول اشتغال داشته است و با بهره گیری از احادیث معصومان (علیهم السلام) به استنباط احکام الهی می پرداخت- در سال های پایانی عمر خویش، همراه با اندوخته های فراوان علمی به تالیف کتابی در موضوع علم رجال دست می زند و اثری ماندگار در کارنامه علمی خویش ثبت می نماید. این کتاب در مقایسه با دیگر کتب رجالی شیعه از ویژگی های برتری برخوردار است؛ بدان جهت، شناخت آن برای دانش پژوهان علوم دینی بهویژه برای علاقه مندان رشته رجال، یک ضرورت است.