فراوانی احادیث مربوط به مهدویت به نسبت بسیاری از مباحث دیگر، چشم‌گیر و درخور نگرش است. با گذری کوتاه در منابع روایی موجود از پنج قرن نخست، درمی‌یابیم که موضوعات مربوط به امام مهدی( و برپایی حکومت عدل جهانی به دست ایشان، از جمله موضوعاتی است که پیش از به دنیا ‌آمدن آن حضرت با بهره‌مندی از سخنان پیامبر اکرم( و پیشوایان معصوم( به آن پرداخته شده ا‌ست.این نقل روایات در دوره‌های مختلف به سبب برخی عوامل مانند انگیزه‌های شخصی، عوامل محیطی و پدیدۀ فرقه‌های انحرافی، دست‌خوش دگرگونی‌هایی شده و این دگرگونی‌ها به طور عمده به صورت تصحیف، تحریف و حتی جعل رخ داده که به نظر می‌رسد در مواردی بر شمار آنها افزوده شده است و بررسی آن جایگاهی برجسته دارد.آشنایی با منابع و نیز سیر تطور نقل این روایات، از آن‌رو که به فهم بهتر این اندیشۀ والا کمکی شایان می‌کند، دارای اهمیتی بسیار است. این فعالیت پژوهشی به این صورت پیش از این انجام نشده است.در این نوشتار به صورت گذرا، از این منابع و شمار روایات مهدویت آنها در پنج قرن نخست، گزارش و تحلیل خواهد شد.

منابع مشابه بیشتر ...

6261147d3f4a0.JPG

بازخوانی و نقد دیدگاه‌های کلبرگ و مدرسی طباطبایی دربارۀ پیدایش تشیع دوازده‌امامی

حامد منتظری مقدم

در این نوشتار، در بازخوانی و نقد دیدگاه‌های کلبرگ و مدرسی دربارۀ پیدایش تشیع دوازده‌‌امامی، بر پایۀ روش تاریخی ـ کلامی و با هدف مقایسۀ دیدگاه‌ها و بیان کاستی‌ها و اشتباهات کمترشناخته‌شدۀ این دو، موارد زیر دانسته شد: کلبرگ پیدایش تشیع دوازده‌امامی را «انتقال از امامیه»، و مدرسی «تکامل تدریجی مکتب تشیع» خوانده است. هر دو، تاریخ آن را تقریبا همسان، نیمة قرن چهارم هجری دانسته و در این‌باره به موارد انعکاس اندیشة «دوازده امام» در متون کهن استناد کرده و دچار اشتباهاتی بعضا فاحش شده‌‌اند؛ چنان‌که هر دو، ثبت عقاید اثناعشری را در برخی متون که کامل به ما نرسیده‌اند، انکار نموده و از ثبت آن در برخی منابع غفلت کرده و دیدگاه‌هایی ناهمگون و گاه متناقض داشته‌اند. افزون بر این، کلبرگ به هم‌پایگی واژة امامیه با اثناعشریه توجه نداشته و مدرسی نیز دچار «تردیدها» و «تعمیم‌ها»ی ناروا، اشتباه در «شناسایی متن و نسخه‌های کهن یک روایت» و «بی‌دقتی در فهم اصطلاحات مهدویت» شده است.

5de3dda06a973.JPG

شرق شناسی و مهدویت در برخی دایره المعارف های بزرگ

خدامراد سلیمیان, حمید سعادت

مباحث مربوط به مهدی موعود( همواره مورد توجه اندیشمندان بوده و از جهات گوناگون بررسی شده است. به موازات تلاش ارزشمند دانشمندان مسلمان در تبیین صحیح آموزه‌های مهدوی، اسلام‌شناسان غربی نیز از این موضوع غافل نمانده و دربارۀ این باور اصیل اسلامی به اظهار نظر پرداخته‌اند. بیشتر دیدگاه‌های مستشرقان و مهدی‌پژوهان غربی، خواسته یا ناخواسته، از حقیقت مهدویت فاصله گرفته است که این امر، همت دوچندان مدافعان حریم امامت و مهدویت را در پاسخ‌گویی به شبهات مطرح شده طلب می‌کند. اما با وجود تلاش‌های انجام شده، روند نقد و بررسی مقالات و نوشته‌های اندیشمندان غربی، به‌ویژه آن‌چه در دایرةالمعارف‌های معتبر آمده، به کندی صورت‌پذیرفته است. نوشتار پیش رو، گام کوچکی در مسیر آشنایی با کلیاتی در این‌باره است.

دیگر آثار نویسنده بیشتر ...

5de3dda06a973.JPG

شرق شناسی و مهدویت در برخی دایره المعارف های بزرگ

خدامراد سلیمیان

مباحث مربوط به مهدی موعود( همواره مورد توجه اندیشمندان بوده و از جهات گوناگون بررسی شده است. به موازات تلاش ارزشمند دانشمندان مسلمان در تبیین صحیح آموزه‌های مهدوی، اسلام‌شناسان غربی نیز از این موضوع غافل نمانده و دربارۀ این باور اصیل اسلامی به اظهار نظر پرداخته‌اند. بیشتر دیدگاه‌های مستشرقان و مهدی‌پژوهان غربی، خواسته یا ناخواسته، از حقیقت مهدویت فاصله گرفته است که این امر، همت دوچندان مدافعان حریم امامت و مهدویت را در پاسخ‌گویی به شبهات مطرح شده طلب می‌کند. اما با وجود تلاش‌های انجام شده، روند نقد و بررسی مقالات و نوشته‌های اندیشمندان غربی، به‌ویژه آن‌چه در دایرةالمعارف‌های معتبر آمده، به کندی صورت‌پذیرفته است. نوشتار پیش رو، گام کوچکی در مسیر آشنایی با کلیاتی در این‌باره است.

تاریخ/مبانی و کلیات/مستشرقان
مقاله
55e6a9215b7a3.jpg

فرهنگ نامه مهدویت

خدامراد سلیمیان

معرفى اجمالى‏ « فرهنگ‏نامه مهدويت» اثر خدامراد سليمانيان، فرهنگ الفبايى اعلام و اصطلاحات مربوط به مهدويت است كه در راستاى فرهنگ سازى انتظار، به زبان فارسى و در سال 1387 ش نوشته شده است. نويسنده، كتاب را با انگيزه آشنايى علاقمندان به بحث‏هاى مهدويت و امام عصر( عج) و آشنايى نسل حاضر با فرهنگ مهدويت تدوين كرده است تا علاقمندان با آسانى بتوانند از خلال مدخل‏هاى آن، به مطالب مورد نياز خود دسترسى پيدا كنند. ساختار كتاب با مقدمه مؤلف در بيان نكاتى پيرامون مباحث آغاز شده و مطالب كه مجموعه‏اى مدون بر اساس حروف الفباست، بيشتر مربوط به مباحث مختلفى درباره امام زمان( عج) از جمله مفاهيم، اعلام و برخى آثار مرتبط با آن حضرت مى‏باشد كه هر مطلب، تحت عنوانى كه مدخل ناميده شده، با رعايت ضوابط و قواعد علمى فرهنگ‏نامه نگارى نوين، به نگارش درآمده است. نگارنده در ذيل هر يك از مدخل‏ها، ضمن تشريح معناى لغوى آن، به ذكر آيات، روايات، منابع تاريخى و ديگر مآخذ و مصادر اشاره كرده و كوشيده است تا اطلاعات جامعى از موضوع مدخل، به خواننده انتقال دهد. از ويژگى‏هاى كتاب، نيازسنجى مخاطب در سطح عام و خاص بوده كه به اين منظور، دويست واژه در حوزه مهدويت انتخاب شده كه مخاطب در صورت نياز، كافى است به مدخل‏هاى واژه‏هاى مربوط مراجعه و اطلاعات را به صورت روان دريافت كند. سير مطالعاتى نويسنده در چندين سال گذشته، بررسى بيش از دو هزار و پانصد روايت از بيش از دويست منبع روايى و تاريخى شيعه و عامه، مطالعه ده‏ها كتاب در موضوع مهدويت و استفاد از كتاب‏هاى لغت و فرهنگ‏نامه‏ها، سرمايه اساسى در تدوين كتاب بوده است. انتخاب مدخل‏ها و كليد واژه‏هاى كتاب، بر اساس مفاهيم و مقوله‏هايى بوده كه يا ريشه قرآنى و روايى داشته يا مورد پذيرش بزرگان بوده است و نويسنده تصريح دارد كه از مفاهيم و واژه‏هاى وارداتى و سست كه در شأن فرهنگ مهدويت نبوده، پرهيز شده و از آن جا كه مخاطب خود را عموم مردم مى‏داند، از بيان ديدگاه‏ها و برداشت‏هاى شخصى، پرهيز كرده است. گزارش محتوا در بخش اعلام، مى‏توان به مدخل‏هايى؛ چون احمد بن اسحاق قمى، احمد بن هلال كرخى، اسماعيله، اصحاب كهف، انطاكيه، على محمد شيرازى، بهائيت، جعفر كذاب، منصور حلاج، حسين بن روح، دجال، سفيانى، شعيب بن صالح، زبور داود، حكيمه خاتون، عوف سلمى، زيديه، شيخيه، شلمغانيه، شيصبانى، طالقان، على بن محمد سمرى، جبرئيل، حديث لوح حضرت زهرا( س)، كتاب كمال‏الدين و تمام النعمه، سيد حسنى، جزيره خضرا، زيارت رجبيه، سرداب، احمديه، مسجد كوفه،، بيت المقدس، نرجس، عيسى( ع)، كوه رضوى، كوه ذى طوى، مسجد جمكران، مسجد سهله و... اشاره كرد. انجمن حجتيه از جمله اعلامى است كه به توضيح آن پرداخته شده است. نويسنده اين انجمن را از جمله گروه‏هاى فعال معاصر در حوزه مهدويت با ديدگاه‏هاى ويژه معرفى كرده كه در بيش از نيم قرن گذشته، در بحث‏هاى مهدويت، به نوعى در كانون توجه بوده است. سابقه شكل‏گيرى اين گروه، به جريان‏هاى دهه 1320 ش تا ميانه‏هاى دهه 30 در جامعه ايران برمى‏گردد كه افكار و عقايد آن در ذيل عناوين زير توضيح داده شده است: 1- بهائيت، دشمن اصلى‏ 2- جدايى دين از سياست‏ 3- ناموفق بودن قيام‏هاى پيش از ظهور 4- بى‏معنا بودن جهاد در دوران غيبت. بخش اصطلحات حاوى مدخل‏هايى است؛ مانند اشراط الساعه، توقيعات، دابه الارض، غيبت، رجعت، مرگ جاهلى، وقاتون، نداى آسمانى، ولى فقيه، نيابت عام و خاص، نشانه‏هاى آخرالزمان، مهدى شخصى و مهدى نوعى، موعود يهود و مسيحيت، امنيت، اوتاد، مقتداى مسيح، فوتوريسم، فرجام‏شناسى، وقت معلوم، خورشيد پشت ابر، سازمان وكالت، رجعت كنندگان، حكومت صالحان، ناحيه مقدسه، عصر زندگى، غريم، ميراث‏دار پيامبران، يا لثارات الحسين، امدادهاى غيبى، نيابت، پايان تاريخ، يأجوج و مأجوج و نفس زكيه. در مدخل شمائل حضرت مهدى( عج)، نويسنده مجموع روايات پيامبر اكرم( ص) و امامان( ع) كه شمايل و اوصاف حضرت مهدى( ع) را بيان كرده‏اند، به سه دسته تقسيم كرده است: 1- رواياتى كه شمايل آن حضرت را پس از ولادت و دوران كودكى توصيف كرده است؛ از جمله پيشانى درخشان، روى سفيد، چشمان براق، دو كتف ستبر، دو زانوى برگشته و... 2- حكاياتى كه ملاقات كنندگان با آن حضرت در طول دوران غيبت، ذكر كرده‏اند كه از جمله آن اوصاف مى‏توان به اين موارد اشاره كرد: صورتى گندم‏گون، داراى قامتى نه بسيار بلند و نه چندان كوتاه، بينى كشيده، چهار شانه و... 3- احاديثى كه به نقل از معصومان( ع)، شمايل و ويژگى‏هاى جسمانى آن حضرت را هنگام ظهور و حكومت او بيان كرده كه يكى از مهم‏ترين آن‏ها، توان فوق‏العاده جسمانى ايشان است.

تاریخ/تاریخ معصومان(ع)/امام مهدی(ع)
کتاب