کتابخانه مجازی ادبیات

از آنجا که جریان اسلام‌شناسی و یا به عبارت صحیح‌تر اسلام پژوهی(1) در غرب، شیعه و منابع شیعی را کمتر مورد توجه قرار داده است؛ در این گفتار مختصر تلاش می‌کنیم تا ضمن ارایه برخی گواهی‌ها و نمونه‌ها از این کم‌توجهی حتی‌المقدور به بررسی علل آن پرداخته، آنگاه مراحل گوناگون شیعه پژوهی در غرب از آغاز تا کنون و عوامل مؤثر بر این مراحل را بازگوییم. بدیهی است که بررسی آراء شیعه پژوهان غربی ضرورتا به منزله رد یا تأیید اولیه و شتابزده آنها نیست، بلکه مراد این است که با دانستن نگاه غربیها نسبت به اسلام و شیعه، بتوانیم به نوعی غرب‌شناسی انتقادی(2) دست یابیم والا نه رد و تکذیب شیعه توسط غربیها باید ما را از درون تهی کند و نه تأیید بی‌جهت ایشان از اسلام به یک معنا امر مهمی است.

قیام توابین و مختار، با هدف خونخواهی امام حسین( انجام گرفت که رهبران آنها دیدگاه و روش‌های انقلابی متفاوتی داشتند؛ توابین بیشتر در پی جبران قصورشان در قبال قاتلان دشت طف بودند و معیار‌های دشواری برای جذب نیرو داشتند. از این‌روی، تنها راه تحقق هدف خود را جان‌فشانی دانسته، قائل به اصالت وسیله، هم‌پایة هدف بودند. دیدگاه مذهبی توابین و راه تحقق هدفشان، در جامعه آن روز کوفه اقبال عام نیافت و نتوانستند هدف قیام را تحقق بخشند؛ در حالی که مختار با تکیه بر تدبیر، دور‌اندیشی و به‌کارگیری ابزارهای گوناگون، بر کوفه تسلط یافت و بسیاری از قاتلان دشت طف را مجازات کرد؛ هرچند او نیز در نهایت مغلوب زبیریان شد و جنبشش داوم نیاورد.

تاویل به معنای بازگشت به ابتدای کلام یا غایت کلام است و مراد از آن همان نیت و قصد گوینده از کلامش است. این اصطلاح در برخی از حوزه های معرفت دینی نیز به کار می رود و مراد از آن کشف معنای رمزی و اشاره ای است که از ظاهر الفاظ به دست نمی آید، بلکه باید رمز گشیی یا اسطوره زدایی شود. بولتمان معتقد است به منظور عصری کردن و قابل فهم کردن متون مقدس، همگان می توانند به تاویل این متون بپردازند و این کار اختصاص به افراد خاصی ندارد. این در حالی است که مکتب تفکیک گرچه قائل به تاویل گرایی فلسفی قرآن مخالف است و تنها تاویل پیامبر (ص)، ائمه اطهار (ع) و بعضی از افراد را ، که جزء راسخان در علم هستند، می پذیرد. این مقاله تاویل گرایی را از دیدگاه بولتمان و مکتب تفکیک بررسی می کند.