کتابخانه مجازی ادبیات

لقد وقف عدد من المستشرقین القدامى والمحدثین على مسائل دقیقة ومهمة فی الفکر الشیعی عامة وفی عقیدة التشیع الإمامی بشکل خاص. ومن بین هذه الموضوعات الآیات الکریمة التی تؤشر بشکل لا یقبل التأویل وإثارة الشکوک والتساؤلات وهو موضوع (آل بیت النبی"ص") فمن المعروف أن هناک عدّة آیات تبین المدلول التاریخی والأجتماعی (أی الأسری) لأهل البیت لاسیما ما ورد فی سورة الأحزاب آیة رقم33 إذ قال عزّ من قائل بسم اللّه الرحمن الرحیم (إنّما یرید اللّه لیذهب عنکم الرجس أهل البیت ویطهّرکم تطهیرا). فالمقصود بتعبیر أهل البیت هاهنا بحسب الکثیر من المفسرین إنهم أهل بیت النبی أو کما أشار رسول اللّه$ فی حدیثه الشریف المعروف فی الفکر الشیعی بحدیث أهل الکساء؛أو حدیث أهل العباءة:- وهم رسول اللّه وعلی وفاطمة والحسن والحسین(. المستشرقون شأنهم شأن عدد من المفسرین المسلمین الذین لا یرغبون بل ولا یرضون أن یکون هذا التعبیر (أهل البیت) مؤشرا بیّنا ومحدّدا بآل بیت النبی$ المنتسبین الیه بصلة الرحم (أولوا الأرحام) والأقربین نسبا. فراحوا یتجولون یمینا وشمالا فی تفسیراتهم التی تهدف أساسا الى توسیع دائرة فحوى هذا التعبیر لجعله یبدو وکأنه عامّا وشاملا؛ محاولة منهم الى إبعاده عن نصّه المرکزی بمعنى أهل بیت رسول اللّه. فهناک من المفسرین المسلمین، ویقف الطبری على رأس القائمة، من فسّر قول اللّه سبحانه وتعالى بأنه لا یشیر الى رسول اللّه والإمام علی والعترة الأخیار بل یشیر الى مضمون عام هو المتعلق بتوصیات اللّه تعالى وأرشاداته الموجهة الى أمّهات المؤمنین

ویلفرد مادلونگ یکی از برجسته ترین و تاثیرگذارترین شیعه شناسان دوره معاصر اسـت . آثار وی ، برخلاف بسیاری از آثار اسلام شناسان و شیعه شناسان مغرب زمین ، در شناخت و توصیف ابعاد گوناگون اسلام بسیار موفق بوده ، به طوری که حتی جوامع اسـلامی و شیعی نیز آثار وی را می پسندند و می پذیرنـد. بـه نظـر می رسـد سـهم بـالایی از ایـن موفقیت به دلیل توجهی است که او به نکات روش شناسانه دارد. آثار وی در مطالعـات شیعی ، در مقایسه با آثار دیگر شیعه شناسان غربی ، نقاط قوت یا ویژگی هـای پژوهشـی خاصی دارد که مهم ترین آنها عبارت اند از: توجه به منـابع اصـیل و معتبـر اسـلامی و شیعی ، تفکیک موضوعی و روشی منابع ، توجه به فضا و تاریخ حوادث و آموزه ها، فهـم آموزه ها در راستای یک نظام فکری ، اشراف نسـبتا کامـل بـه ابعـاد گونـاگون اسـلام ، شناخت دقیق دانشمندان و آثار معتبر ایشان ، و نیز تسلط به زبان عربی ، که مادلونگ با بهره گیری از آنها توانسته است توجه مسلمانان و شیعیان را به آثار خـود جلـب کنـد و حتی تحسین ایشان را برانگیزد. رعایت کردن نکـات فـوق باعـث شـده اسـت او را از جرگه مستشرقان مغرض و جاهل جدا کننـد و در میـان پژوهش گـران منصـف جـای دهند. این مقاله روش ها و منابع مورد استفاده و نیز شیوه های پژوهشی مادلونگ را، در معرفی تشیع به جوامع غربی ، می کـاود و ضـمن مقایسـه آن بـا آثـار برخـی دیگـر از شیعه شناسان می کوشد تمایز و برتری آثار وی را نشان دهد.

اﺑﻮﻣﺤﻤﺪ ﺟﺎﺑﺮﺑﻦ ﻳﺰﻳﺪ ﺟﻌﻔﻲ ﻛﻮﻓﻲ« )ﻣﺘﻮﻓﻲ 821 ﻫ.ق(، از اﺻﺤﺎب ﻧﺎﻣـﺪار اﻣـﺎم‬‬‬‫ﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ و اﻣﺎم ﺻﺎدقﻋﻠﻴﻬﻤﺎ اﻟﺴﻼم اﺳﺖ. او از ﺑﺰرگﺗﺮﻳﻦ ﻋﻠﻤﺎی ﺷﻴﻌﻪی اﻣﺎﻣﻴﻪ ﺑـﻮد‬‬‬‫و ﺑﻪ رﺟﻌﺖ اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺖ. ﺑﻪدﻟﻴﻞ ﺗﻮﺟﻪ ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻪ ﺑﻄـﻮن آﻳـﺎت و اﺣﺎدﻳـﺚ، ﻛـﻪ در‬‬‬‫ﺑﺮﺧـﻲ رواﻳـﺎت و اﻗـﻮال ﻣﻨﻘـﻮل از او ﻧﻴـﺰ ﺗـﺼﺮﻳﺢ ﺷـﺪه اﺳـﺖ، ﻏﺎﻟﻴـﺎن او را از‬‬‬‫ﭘﻴﺸﻜﺴﻮﺗﺎن ﺧﻮﻳﺶ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ. ﺳﻮءاﺳﺘﻔﺎدهی ﻏﺎﻟﻴﺎن از ﻧـﺎم و ﺷﺨـﺼﻴﺖ وی‬‬‬‫ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه اﺳﺖ ﺑﺮﺧﻲ ﺟﺎﺑﺮ ﺟﻌﻔﻲ را ﺷﺒﻪﻏﺎﻟﻲ ﺑﺪاﻧﻨﺪ و او را از ﻏﺎﻟﻴﺎن ﻧﻴﻤﻪاﻓﺮاﻃﻲ‬‬‬‫ﻣﺤﺴﻮب ﻛﻨﻨﺪ. ﻋﺪهای ﻧﻴﺰ او را ﺑﻪﺻﺮاﺣﺖ ﻏﺎﻟﻲ ﻣﻌﺮﻓﻲ ﻛـﺮدهاﻧـﺪ. ﺣـﺎل آﻧﻜـﻪ ﺑـﺎ‬‬‬‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻠﻞ ﺟﺮح وی ﻧﺰد ﺑﺮﺧﻲ رﺟﺎﻟﻴﺎن ﻣﺘﻘﺪم ﺷﻴﻌﻪ و ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد ﺑﻪ رواﻳﺎت وارده‬‬‬‫در ﻣﺪح وی و اﻗﻮال ﻓﺮﻗﻪﻧﮕﺎران ﻣﺘﻘﺪم ﺷﻴﻌﻪ در رد‪ ‬ﺗﻬﻤﺖ ﻏﻠﻮ‪ ‬از او، و ﻧﻴﺰ دﻗﺖ در‬‬‬‬‬‬‬‫ﻧﻮع رواﻳﺎت وی و ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻣﻮر ﺑﺎﻃﻨﻲ در آﻧﻬﺎ ﻛﻪ ﻣـﺴﺘﻌﺪ ﺳﻮءاﺳـﺘﻔﺎدهی ﻏـﻼت‬‬‬ ‫اﺳﺖ، ﻣﻲﺗﻮان ﺟﺎﺑﺮ ﺟﻌﻔﻲ را از اﺗﻬﺎم ﻏﻠﻮ‪ ‬ﻣﺒﺮا داﻧﺴﺖ.‬‬‬

نوشتار حاضر، ترجمه فصلی از کتاب «مذهب شیعه» است که با وجود قدمت و مشتمل بودن بر مطالب نادرست، نقطه آغاز مطالعات مستند امامیه در غرب (برای انگلیسی زبانان) تلقی گردیده و هنوز هم مرجع بسیاری از محققان غربی علاقه‌مند به مباحث شیعی است. مؤلف در این گفتار، به بحث کیسانیه یا پیروان محمد بن حنفیه، وقایع عاشورا و مسائل پس از آن، جانشینی امام زین العابدین‌علیه السلام پس از پدر گرامی‌شان و قیام‌هایی، چون قیام توابین، مختار و ابن زبیر پرداخته است. وی آن‌گاه به امامت حضرت سجادعلیه السلام توجه کرده و سپس برخی از مسائل خصوصی زندگانی امام را ذکر کرده است. مترجم در پی نوشت‌های خود - به اندازه توان - بسیاری از دیدگاه‌های نادرست دونالدسن را اصلاح کرده است.