کتابخانه مجازی ادبیات

هرچند تاریخ حضور تشیع در مصر تقریباً با تاریخ ورود اسلام به این کشور هم‌زمان است اما شیعیان در تاریخ معاصر این کشور همواره با مشکلات متعددی روبه‌رو بوده و تحت فشار حکومت‌ها قرار داشته‌اند. امروزه جریان تشیع در مصر، با دشواری‌ها و موانع متعدد داخلی و خارجی مواجه است، از جمله: شکل‌گیری اندیشه‌های افراطی ضدشیعی در مصر، شیعه‌هراسی، قرارگیری در موقعیت فرودستی کمیتی، معضلات امنیتی، فقدان رسمیت مذهبی، نبود مرجعیت دینی و فکری، اتهام ارتباط با ایران و تأمین منافع آن، نبود نهادهای علمی‌فرهنگی شیعی مانند مسجد، حسینیه، حوزه علمیه، چاپ‌خانه، مؤسسه، حزب سیاسی و ...، هجمه‌های تبلیغاتی، فشار اقتصادی،تنگناهای قانونی و ... . جریان‌های افراطی سلفی و نیز دولت‌ها در شمال آفریقا و مصر معمولاً در تضاد با شیعیان‌اند و ضمن سلب آزادی بیان آنها، به تبلیغات مستمر، اغراق‌آمیز و نادرست درباره تشیع مشغول‌اند. افزون بر آن، نگاه امنیتی حکومت و مراکز امنیتی مصر به شیعیان و فعالیت‌های آنان سبب شده است حکومت به بهانه‌های مختلف از این موضوع بهره‌برداری سیاسی کند و هر از چند گاهی با تشدید فشار بر شیعیان مصر از فشار افکار عمومی بر خود بکاهد. برخی مطبوعات مصر نیز برای تخریب چهره جامعه اسلامی شیعه، حقایق را به گونه‌ای دیگر جلوه می‌دهند و بعضاً به سخنان شخصیت‌های سلفی استناد می‌کنند، در حالی که این گروه دشمن شیعیان‌اند و ضمن عرضه اطلاعات نادرست از تشیع، ادبیات موهنی دارند. در این نوشتار می‌کوشیم بعد از اشاره‌ای مختصر به شیعه‌هراسی در مصر و رابطه آن با انقلاب اسلامی، برخی از دشواری‌های فرهنگی شیعیان معاصر مصر را بررسی کنیم.

یکی از دوره‌های مهم و حساس تاریخ شیعه، عصر سلجوقی است که به‌سبب تغییر حاکمیت و جایگزین شدن دولت سنی‌مذهب به جای دولت شیعی آل‌بویه، وضعیت شیعیان دگرگون شد. تصور می‌شود با روی کار آمدن سلجوقیان ـ که پایبندی عمیقی به مذهب اهل‌سنت و خلافت عباسی داشتند ـ می‌بایست عرصه برای فعالیت شیعیان تنگ و آنان به حاشیه رانده شده باشند؛ اما برخلاف این تصور، در عصر سلجوقی بخصوص در نیمة دوم آن، مراکز شیعه‌نشین توسعه یافتند و نهادهای علمی و آموزشی و به‌تبع آنها فعالیت‌های علمی و پژوهشی، نه‌تنها دچار خلل و نقص نشدند، بلکه با عملکردی چشمگیر به کار خود ادامه دادند. در این مقاله به این مسئله پرداخته می‌شود که علل حفظ و تداوم تشیع و فعالیت‌های آن در این دوره چه بوده است؟ به نظر می‌رسد که عوامل اصلی در تداوم تشیع، اهتمام به توسعة علمی و آموزشی، پایبندی به اصول، توام با رعایت اعتدال و تقیه، و حضور در مناصب اجرایی و سیاسی بوده است که در نتیجه با از میان رفتن دولت مقتدر شیعه‌مذهب آل‌بویه، خللی در جامعۀ شیعه و رهبری علمی آن پدید نیامده است.