کتابخانه مجازی ادبیات

مسجد ـ مدرسه چهارباغ به عنوان گنجینه ای از هنر کتیبه نگاری اسلامی جایگاه ویژه ای دارد. بر این اساس پژوهش حاضر تلاش دارد به تبیین جایگاه کتیبه های این بنا به عنوان رسانه هایی نمادین بپردازد تا زمینه پاسخ به این پرسش اصلی که مهم ترین پیام های نمادین بازتاب یافته در کتیبه های مسجد ـ مدرسه چهارباغ ضمن تبیین نحوه انتقال پیام ها چیست؟ فراهم آید. پژوهش حاضر از حیث روش توصیفی ـ تحلیلی است. یافته اندوزی به شیوه میدانی و کتابخانه ای صورت پذیرفته است و تجزیه و تحلیل یافته ها کیفی است. نتایج پژوهش حاضر گویای آن است که مهمترین و بیشترین پیام هایی که از تعامل مذهب تشیع، مبانی اعتقادی و سیاست مذهبی حاکم در عصر صفویه، بر اساس سیری منظم از طریق این رسانه های نمادین هنر شیعی به مخاطبان انتقال می یابد، شامل بیان فضیلت، جانشینی (خلافت)، امامت و اشاره به ویژگی های برتر حضرت علی علیه السّلام، مدح و ستایش و الگوسازی از شخصیت امام علی علیه السّلام به عنوان مبنای اعتقادی هنر شیعی و اساس سیاست مذهبی رایج است.

ساخت مقابر برای بزرگان دینی و سیاسی از دیرباز در جهان مرسوم بوده است. وجود تعداد زیادی از این بناهای آرامگاهی در ایران، اهمّیت ساخت این گونه از ابنیه را در بین ایرانیان یاد‌آور می‌شود. همزمان با ورود اسلام به این کشور، معماری ایرانی و به تبع آن مقبره‌سازی وارد برهة جدیدی از تاریخ خود شد. در ادامه نیز با گسترش مذهب تشیّع، معماران و هنرمندان شیعه به انعکاس باورها و اعتقادات خود در گونه‌های خاصّی از معماری مانند مساجد وآرامگاه‌ها پرداختند. هدف از این نوشته، یافتن رابطه‌ای معقول بین باورهای شیعه و هنر و معماری امام‌زادگان ایران می‌باشد. جهت پیدا کردن چنین رابطه‌ای در ابتدا احکام اسلامی با تکیه بر نظر تشیّع در مورد ساخت آرامگاه بر مدفن اشخاص مورد بررّسی قرارگرفت. در ادامه به طور مختصر، گونه شناسی معماری حکومت‌هایی که فرصت گسترش تفکّر شیعه در آن دوره بود و به خصوص حکومت‌های شیعه مذهب، چون آل‌بویه و صفوی که همراه با رسمی شدن تشیّع در ایران است، مورد مطالعه قرار گرفت. در نهایت طرح معماری و تزئینات آرامگاه‌های اسلامی و تأثیر اعتقادات تشیّع بر آن‌ها بررّسی شد. مطالعات به روش کتابخانه‌ای و روش تحقیق، پژوهشی توصیفی ـ تحلیلی است. در آخر این نتیجه حاصل می‌گردد که اعتقادات معمار شیعه در هنر و معماری امام‌زادگان ایران از تزئینات تا طراحی تأثیر بسیاری داشته است و معمار از این مجرا برای بیان مفاهیم مدنظر خود استفاده کرده‌ و حتّی باعث شکل‌گیری گونه خاصّی از معماری آرامگاهی و معماری ایرانی ـ اسلامی، با نام امام‌زاده‌ها شده است.

در عصر صفوی با حاکمیت نظام مفهومی جدید، عناصر پیشین هنری و معماری، پذیرای معانی و شکل‌های تازه‌ای شدند. یکی از نمودهای این دگرگونی معنایی، تغییراتی است که در نمای شهری، شکل، سازه و آرایه‌های داخلی و خارجی گنبدهای شاخص صفوی ایجاد شد. هانری استیرلن، با اشاره به دو گنبد شاخص مسجد جامع عباسی و مدرسه سلطانی اصفهان، آنها را نمادی از درخت طوبی می‌داند که در خط آسمان باغ‌شهر صفوی به نمایش در آمده‌اند. مقاله حاضر، به‌منزله مقدمه‌ای برای معناشناسی گنبدهای شاخص صفوی، به بازشناسی مفهوم درخت طوبی در فرهنگ شیعی می‌پردازد. بدین منظور، منابع اصلی که سازنده جهان فکری و فرهنگی تشیع در عصر صفوی هستند، با روش توصیفی - تحلیلی بررسی خواهند شد. تحلیل کیفی و مقایسه توصیفات و تفاسیر منابع فوق، موجب ادراک معنای درخت طوبی در زمینه تاریخی خود و معرفی مشخصه‌های آن می‌گردد. یافته‌ نهایی این مقاله در پژوهش‌های آتی، زمینه فهم دقیق‌تر گنبدهای شاخص صفوی را فراهم می‌سازد.

عصر صفوی را بدون شک باید از درخشان ترین دوره های تاریخ معماری و شهرسازی ایران دانست .لذا شایسته است از زوایای گوناگون ، عواملی که در شکوفایی آن دخیل بوده اند مورد بررسی و پژوهش قرار گیرد.مکتب اصفهان و آموزه هایش متاثر از حکمت عقلی شیعی شکل گرفت و از مهم ترین و موثر ترین عواملی بود که باعث تشخص و پیشرفت هنر و معماری دوره صفوی نسبت به دیگر دوره ها شد. به واقع شیعه در دوره ی صفوی با حاکمیت شاهان صفوی و رسمی شدن مذهب تشیع ، از وضعیت پیشین خود رهایی یافت و در ایران ازاقلیت به اکثریت تبدیل شد و در ابعاد گوناگون زندگی بویژه زندگی شهری ایرانیان تاثیر گذاشت .این مقاله در بخش نخست به بررسی باغ سازی ایرانی - اسلامی در دوره ی صفویه ، با تاکید بر مطالعه عناصر اصلی سازنده و نقش آن ها در تعریف هویت کالبدی باغ، می پردازد. در بخش دیگر ، ارتباط شهرسازی و باغ سازی در عصر صفوی و ظهور ایده باغ شهر و عوامل موثر در شکل گیری آن تبیین می گردد. در ادامه ، باغ شهر تاریخی اصفهان به عنوان معروف ترین و باشکوه ترین باغ شهر ساخته شده در عصر صفوی انتخاب و چگونگی استفاده از عناصر اصلی و نحوه ی منظرسازی باغ ایرانی در تعریف استخوان بندی و منظر این شهر مورد مطالعه قرار می گیرد.