غیبت امام دوازدهم علیهالسلام، بهویژه آغاز غییبت کبری که از سال 329 ق آغاز شد، آغاز دوران دشواری در جامعه شیعی به لحاظ اعتقادی بود که شیعیان، با بحران بزرگی مواجه شده و به حیرتی عجیب گرفتار شدند. نوشتار حاضر، با استفاده از روش توصیفی تحلیلی، پس از اشارهای کوتاه درباره غیبیت صغری و کبری و چگونگی آغاز غیبت کبری، به بررسی وضعیت اعتقادی شیعیان و حیرتی که آنان بدان گرفتار شدند پرداخته و علل آن را بررسی کرده و سپس، به نقش برجسته عالمان شیعه برای رفع این حیرت پرداخته است. بر اساس این تحقیق، در این دوران، سردرگمی گسترده و بحرانی فراگیر دامنگیر شیعیان بوده که شیعیان از بغداد تا اقصی نقاط خراسان، درگیر آن بوده و باعث پراکنده شدن شیعیان به فرقههای گوناگون شده بوده است. سه عامل طولانی شدن غیبت، اختناق و شدت تقیه، و شبههافکنی فرقههای دیگر بهویژه زیدیه و معتزله از مهمترین عوامل پیدایش این بحران بوده است. اما آنچه اهمیت بیشتری داشت، نقش عالمان شیعه در زدودن این بحران و حیرت، و روشنگری آنان در این جهت بود. آثار بسیاری در قرن چهارم و پنجم هجری از سوی بسیاری از بزرگان شیعه نگاشته شد که نشانه اهتمام آنان به رفع بحران از جامعه شیعه به حساب میآید.
سید بن طاووس از عالمان پر نفوذ شیعه در قرن هفتم هجری است که در زمینههای مختلف علمی مهارت داشته و آثار فراوانی را تألیف کرده است. یکی از آثار او کتاب التشریف بالمنن فی التعریف بالفتن است که در موضوع ملاحم و فتن نگاشته شده و بهطور عمده از سه منبع حدیثی اهلسنت گرد آمده است. این کتاب در قرون اخیر در میان عموم عالمان شیعه، کتابی ارزشمند و معتبر در موضوع مهدویت تلقی شده است. در این مقاله به بررسی این کتاب پرداخته و به این نتیجه دست یافتهایم که این کتاب نه معتبر است و نه در باب مهدویت نوشته شده و نه سید بن طاووس به آن چنین نگاهی داشته است.