کتابخانه مجازی ادبیات

بیهق، نام قدیمی سبزوار و یکی از شهرهایی است که پیش از استقرار تشیع در دوره صفوی به تشیع اشتهار داشته است. رواج تشیع در بیهق، مرهون یک دوره تدارک از اواسط قرن دوم هجری است که نقطه عطف آن را باید به حضور امام رضا7 در خراسان و روشنگری‌های مؤثر عقیدتی و توحیدی ایشان دانست. یکی از مهم‌ترین مؤثران این دوره تدارک، ‌نقبا هستند که سرپرستی امور سادات و علویان را در هر شهری بر عهده داشتند. نقابت علویان در نیشابور (کرسی خراسان) در اوایل عصر سامانی به علویان حسینی (بنوزباره) محول شد. پژوهش حاضر به بررسی فعالیت‌های نقبای آل‌زباره در نیشابور، ‌دلایل مهاجرت آنان به بیهق و نقش آنان در تعمیق تشیع امامی بیهق پرداخته است. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد نحوه سیاست حکومت‌های شرق در مقابل نقبای زباری که بیشتر تحت تأثیر اختلاف مذهبی و عقیدتی میان دو طرف بود، ‌یکی از اولین دلایل مهاجرت خاندان زباره به بیهق بوده است. نقبای حسینی زباره با مدیریت سیاسی ـ دینی و اجتماعی در پی تعهدات نقابتی خود، ‌با بهره‌گیری از شرایط مساعد مذهبی و حمایت بی‌شائبه شیعیان امامی بیهق، ‌توانستند با دعوت علمای شیعی و جذب سادات شیعی از اقصی نقاط جهان اسلام در اشاعه و رشد اندیشه‌های شیعی بکوشند.

الطبقات الکبری اثر محمد بن سعد بصری (د230ق) از کتاب های مهم و کهن درشرح حال پیامبر (ص)، صحابه، تابعین و روات حدیث تا آغازین سال های سده سوم هجری است. پژوهش حاضر با بررسی موردی زندگانی امام علی علیه السلام در این کتاب، به تبیین تفاوت گزارشهای محدّثان و مورّخان درباره حوادث صدر اسلام اختصاص دارد. یافته های آن نشان می دهد که ابن سعد به عنوان یک محدث- مورخ به سبب پایبندی به رعایت ضوابط و باورهای اهل حدیث، در توضیح وقایع صدراسلام، گاه سیر حوادث را به گونه ای متفاوت از مورخان نشان داده است.

روسی راه در رشت برپا شد،که این قیام موفق،با تأثیر در مناسبات ایران‌ و روسیه،نزدیک بود به مداخلهء نظامی روسیه در ایران منجر شود. در پژوهش حاضر،ضمن بررسی سیاست قاجاریه در قبال راه گیلان و موانع توسعهء آن،علل مخالفت اهالی گیلان با کمپانی روسی راه بررسی‌ می‌شود.خاستگاه اجتماعی،انگیزه و عملکرد این مخالفان در کنار سیاست‌ دولت روسیه در قبال راه شوسه،دیگر موضوعاتی‌اند که در این تحقیق‌ بررسی شده‌اند.اگرچه در عصر قاجاریه،گیلان به عنوان تولیدکنندهء عمدهء ابریشم و نیز گذرگاه اصلی تجارت خارجی ایران از طریق دریای مازندران،جایگاهی‌ چشمگیر در اقتصاد کشوری و منابع درآمد دولت مرکزی داشت،فاقد راه مواصلاتی مناسب با بخش‌های داخلی ایران بود.از سفرنامه‌های قرن‌ 19 م.14/-13 ها.ق.چنین برمی‌آید که به‌رغم اهمیت ارتباطات در فرایند توسعه،قاجاریه جز راهی مالرو و صعب العبور برای گیلان تدارک ندیدند. باوجوداین،هنگامی که دولت توسعه‌طلب روسیهء تزاری با استفاده از سیاست درهای باز ناصر الدین شاه،تهران را به اعطای امتیاز راه شوسهء گیلان به کمپانی روسی بیمه و حمل و نقل ایران وادار کرد(ذیحجهء 1310 ه.ق./جون 1893 م.)،اهالی گیلان از این اقدام استقبال نکردند.افزون بر این،به وقت افتتاح راه شوسه(رمضان 1316 ه.ق.) شورشی علیه کمپانی روسی راه در رشت برپا شد، که این قیام موفق، با تاثیر در مناسبات ایران و روسیه، نزدیک بود به مداخله نظامی روسیه در ایران منجر شود.