کتابخانه مجازی ادبیات

عاشورا، به‌عنوان «زمان مقدس» و کربلا، در مقام «مکان مقدس»، یکی از محوری‌ترین باورهای شیعی است و نقشی ممتاز در تشیع دارد. رویکردهای جدیدی همچون پدیدارشناسی، امکان تصویر جدیدی از این باور رایج شیعی برای انسان معاصر فراهم می‌آورد. میرچا الیاده با رویکردی پدیدارشناسانه در باب مبحث ادیان، بر این نظر است که غالب باورها و آیین‌های ادیان بر محور «آفرینش» و «نوزایی آفرینش» قرار دارد. اگرچه آیین‌های عاشورایی، بازسازی حادثه غم‌بار کربلاست، مقایسه و تطبیق آنها با آیین‌ها و جشن‌های نوزایی سایر ملل، نشان می‌دهد که مفهوم و کارکرد و ساختاری مشابه دارند. بر همین اساس، ‌می‌توان واقعه عاشورا را «آیین نوزایی شیعه» دانست. علاوه بر این، باورها و آیین‌های عاشورایی فراتر از یک منطقه است. پیش از این، پرسش‌هایی از این دست، سکوت یا پاسخ‌هایی سنتی در پی می‌آورد؛ حال آنکه میزان اقناع پاسخ‌های سنتی به چنین پرسش‌هایی خود مورد پرسش است. دست کم بخشی از جامعه، از رویکردهای جدید و علمی، استقبال می‌کنند. در این مقاله کوشش شده‌است با رویکردی جدید و برون دینی، آیین‌ها و باورهای عاشورایی بازخوانی شود. هدف پاسخ به این پرسش است: آیا از طریق بازخوانی و تعامل با سایر فرهنگ‌های مشابه در باب آیین نوزایی، امکان ارائه تصویری قابل مفاهمه‌‌ از عاشورا برای غیرشیعیان وجود دارد؟

ویلفرد مادلونگ یکی از برجسته‌ترین خاورشناسان شیعه‌پژوه معاصر است که آثارش در همسنجی با سایر شیعه‌پژوهان غربی از امتیازهای علمی و روشی بسیاری برخوردار است. اولین مقالۀ مدخل «حسین‌بن ‌علی علیه السلام» در دایرة‌المعارف ایرانیکا در مورد حیات و اهمیت امام حسین علیه السلام در شیعه، توسط وی نگاشته شده است. در این پژوهه با روش توصیفی ـ تحلیلی به بررسی و نقد مقالۀ مادلونگ پرداخته شده است. برایند بررسی و نقد گزارش وی، خصوصا در مورد شیوۀ استفاده از منابع در روایت رخدادهای پیرامون صلح و تدفین امام مجتبی علیه السلام و برخی از مواضع حضرت اباعبدالله علیه السلام است. مادلونگ در مقالۀ خود، صرفا به نقل مبتنی بر منابع بسنده نکرده و در بسیاری از موارد، برداشت‌ها و تحلیل‌های شخصی خود را نیز ارائه کرده است.

با اينكه در روايات امامان بزرگوار تصريح شده است كه قرآن تنها با يك قرائت نازل شده است، در برخي روايات در باره قرائت شماري از آيات، تعابيري چون قرا بكذا، كنا نقرا، في قرائه اهل البيت، و هكذا انزل آمده است كه بيانگر قرائتي ديگر غير از قرائت مشهور است. اين روايات به اندازه اي است كه برخي از محدثان، آنها را دليل بر تحريف يا تعدد قرائت دانسته اند. پژوهش حاضر با نگاهي بر تفسير الميزان، ديدگاه علامه طباطبايي را نسبت به اين قرائت هاي خلاف مشهور پي جويي نموده است. نتيجه به دست آمده بيانگر آن است كه ايشان هر چند در مواردي از اظهار نظر مستقيم خود داري كرده است، ولي از مجموع كلماتشان استفاده مي شود كه اين موارد را از باب تفسير، جري و تطبيق يا بيان شان نزول مي داند، گو اينكه از نگاه علامه واژه «قرائت» در زمان هاي سابق به معناي عام تري استعمال مي شده است؛ به گونه اي كه تفسير و تبيين را نيز در بر مي گرفت، ولي رفته رفته تحول معنايي يافته ، در خصوص قرائت مصطلح امروزي به كار گرفته شد.