محمدحسین غروی نائینی (زاده ۲۷ ذیقعده۱۲۷۶ /۱۲۴۰ ش.) در نائین ـ درگذشته ۲۶ جمادی‌الاول ۱۳۵۵ در نجف) مرجع تقلید شیعه و از مهمترین روحانیون حامی نهضت مشروطه درایران بود.
تنبیه الامة و تنزیه الملة معروف ترین اثر نائینی است که آن را در ربیع‌الاول ۱۳۲۷ (پس از به توپ بستن مجلس شورای ملی و پیش از فتح تهران توسط مشروطه خواهان) نوشت و در همان سال در بغداد به چاپ رساند.
در مرحله آخر زندگی نائینی، سندی در مبارزه با دو دولت ایران و عراق در دست نیست بلکه بی علاقگی اش به سیاست و دوستی با قدرت مندان دیده می شود البته او به دلیل اقامت در عراق، مورد لطف بیشتر دو پادشاه عراق یعنی ملک فیصل و ملک غازی قرار گرفت.
زندگی و تحصیلات
نائینی تحصیلات ابتدایی را در نائین گذراند. در ۱۷ سالگی به اصفهان رفت و علاوه بر فقه و اصول فقهو کلام و حکمت در ادبیات فارسی و عربی و ریاضی نیز دانش آموخت.وی در اصفهان از محضر محمد باقر نجفی بهره برد. وی در اصفهان در منزل حاج محمد باقر نجفی اصفهانی، سرپرست حوزه علمیه و دوست دیرین پدرش، اقامت داشت. در این حوزه با تلاش و پی گیری، دانش های مقدماتی را با دقّت هر چه تمام تر به پایان می برد. علم اصول را از حوزه درس ابوالمعالی کرباسی، مدرّس توانای اصول، و فلسفه و کلام را از محضر بزرگان دانش حکمت و معقول هم چون میرزا جهانگیرخان قشقائی، شیخ محمدحسن هزارجریبی و شیخ محمدتقی نجفی اصفهانی، معروف به آقا نجفی اصفهانی، و فقه را نزد شیخ محمدباقر نجفی اصفهانی فرا می گیرد.
در عراق
وی در سال ۱۳۰۳ قمری برای ادامه تحصیل و پیمودن مدارج عالی علمی راهی عتبات عالیات می شود و پس از توقف کوتاهی در نجف اشرف، به حوزه سامرا که در آن زمان با حضور میرزای بزرگ شیرازی حیات علمی تازه ای یافته بود، بار سفر می بندد و از حوزه درس اساتید بزرگ حوزه سامرا، چون سید مجدّد شیرازی، سید اسماعیل صدر و سید محمد فشارکی اصفهانی بهره می برد. او در تمام طول زمان انقلاب مشروطیت و زمان بعد از ان تا پایان جنگ جهانی اول در ایران نبوده است.
او در سال ۱۳۰۳ به عراق رفت و در سامرا شاگرد میرزای شیرازی شد. او را از مشاوران میرزا در جریان فتوای تحریم تنباکو شمرده‌اند. نائینی در سال ۱۳۱۴ پس از مرگ استادش به نجف رفت و از شاگردان محمدکاظم خراسانی شد و سال‌ها در کنار او به فعالیت پرداخت. آقابزرگ تهرانیمی‌نویسد: «میرزای نایینی در جلسه درس عمومی آخوند شرکت نمی‌کرد. چون او غنی از آن بود. و اگر هم شرکت می‌نمود به خاطر احترام و ادب شرکت می‌کرد نه برای تعلیم و تلمّذ.»
او تدریس را در زمان حیات استادش (میرزای شیرازی) آغاز کرد.
فعالیت سیاسی
گرایش سیاسی نائینی نزدیک به میرزای شیرازی و همچنین سید جمال‌الدین اسدآبادی بود که از دوستان دوران جوانی او به شمار می‌رفت.
جهاد علیه انگلیس
او در جریان جنگ جهانی اول از جمله روحانیونی بود که علیه انگلیس اعلام جهاد کردند و پس از به قدرت رسیدن ملک فیصل نیز با او مخالفت کرده و انتخابات عمومی برای تشکیل مجلس مؤسسان را تحریم کرد و در اعتراض به تبعید شیخ مهدی خالصی (در 11 مارس 1922م (21 اسفند 1300ش)) از رهبران مخالفان ملک فیصل به حجاز به همراه تعداد دیگری از روحانیون به ایران مهاجرت کرد که پس از یکسال به نجف بازگشت.
نظرات
نائینی از نخستین اندیشمندانی‌ست که به صراحت از لزوم وجود قانون اساسی در دولت اسلامی سخن گفته است. به اعتقاد او در دوران غیبت و در غیاب «ملکه عصمت» نخستین چیزی که می‌تواند حافظ عدالت و مانع طغیان حکومت‌گران باشد، قوای قانونی و قانون اساسی است.
او قانون اساسی را «در ابواب سیاسیه و نظامات نوعیه» به رساله‌های عملیه تقلیدیه «در ابواب عبادات و معاملات و نحوهما» تشبیه می‌کند.
آثار
یکی از مهمترین آثار منسوب به او که منعکس کننده نظرات سیاسی اوست گفتگوی محمدکاظم خراسانی بامیرزای نائینی پیرامون حکومت دینی می‌باشد.در صحت این اثر تشکیک وجود دارد. اکبر ثبوت معتقد است این گفتگو روی داده است ولی برخی دیگر چون عبدالکریم موسوی اردبیلی، آیت الله سیستانی، ذبیح الله نعیمیان، محمدعلی نجفی کرمانشاهی، محمدصادق مزینانی و ... آن را جعلی می دانند. همچنین محسن کدیور نیز در مقالات خویش به این گفتگو استناد می کند. اصل این گفتگو چاپ نشده و گزیده هایی از آن در کتاب محسن دریابیگی(چاپ اول 1386 و دوم 1387) امده است.
