کتابخانه مجازی ادبیات

عقل و تعقل، مفاهیمی هستند که همواره، از سوی فلاسفه و متفکران ، در ظرف جهان بین یهای مختلف و به تناسب تعریف از انسان و تمایز وی از سایر موجودات «حیوان»، به صورت غایتمند مورد تامل قرارگرفته اند. «تفکر تعقلی شیعی» به عنوان عنصری متمایزک ننده از سایر اندیشه های اسامی، آثار فلاسفه شیعه را تحت تاثیر قرار داده و باعث به وجو دآمدن، تعاریفی از عوالم عقلی و نیز تجلی آن در عالم جسمانی یا محسوسات گشته است. در این میان، هنر و آثار انسان ساخت به واسطه متجلی نمودن انوارعالم عقلی در عالم محسوسات، سیر در قوس نزولی «سیر من ا...» ، و نیز فراه مآوردن زمین ههای سیر نف سانسانی در قوس صعودی«سیر الی ا...» همواره مورد توجه بسیاری از متفکران بود هاست. در دوره صفوی ب هزعم زمین هسازی حضور تفکر شیعی، موجبات تجلی کالبدی این اندیشه در معمار ی منظر را شاهد هستیم، که با دار ابودن مفاهیم غنی، بالقوه و نیز متاثر از دیدگاه های فلسفی این دوران، توانسته است، عنصر ماندگاری را در خود تقویت کرده و به بالا بردن ادراک عقلانی منجر شود. مقاله حاضر سع ی دارد تا با اتکا به قرآن، احادیث و اندیش ههای ملاصدرا ، معمار ی منظ ر دور ه صفوی شهراصفهان را در حیطه تفکر تعقل شیعی مورد بررسی قرار داده و شاخص ها و تجلیات کالبدی آ نرا به موجب ادراک تعقلی انسان، آشکار نماید. این پژوهش با بهره گیری از مطالعات کتابخان های ، غور در مباحث فلسفی و دینی ، به دنبال ارائه ی تاویلی ب رگرفته از تفکر تعقلی شیعی در منظر دوره صفوی است. یافت ههای این پژوهش نشان م یدهند که معماری منظ رایرانی، و ب هطور شاخص باغ ایرانی، که دارای الگوی شناخت هشده و ماندگار با پیشینه تاریخی سده های مختلف است ؛ در این دوره با بهره گیری از مفاهیم برخاسته از این تفکر، به مفاهیمی چون عالم مثال، عدالت و قدر بیشتر پرداخته است.

مسجد ـ مدرسه چهارباغ به عنوان گنجینه ای از هنر کتیبه نگاری اسلامی جایگاه ویژه ای دارد. بر این اساس پژوهش حاضر تلاش دارد به تبیین جایگاه کتیبه های این بنا به عنوان رسانه هایی نمادین بپردازد تا زمینه پاسخ به این پرسش اصلی که مهم ترین پیام های نمادین بازتاب یافته در کتیبه های مسجد ـ مدرسه چهارباغ ضمن تبیین نحوه انتقال پیام ها چیست؟ فراهم آید. پژوهش حاضر از حیث روش توصیفی ـ تحلیلی است. یافته اندوزی به شیوه میدانی و کتابخانه ای صورت پذیرفته است و تجزیه و تحلیل یافته ها کیفی است. نتایج پژوهش حاضر گویای آن است که مهمترین و بیشترین پیام هایی که از تعامل مذهب تشیع، مبانی اعتقادی و سیاست مذهبی حاکم در عصر صفویه، بر اساس سیری منظم از طریق این رسانه های نمادین هنر شیعی به مخاطبان انتقال می یابد، شامل بیان فضیلت، جانشینی (خلافت)، امامت و اشاره به ویژگی های برتر حضرت علی علیه السّلام، مدح و ستایش و الگوسازی از شخصیت امام علی علیه السّلام به عنوان مبنای اعتقادی هنر شیعی و اساس سیاست مذهبی رایج است.

عشق به خاندان امامت و ولایت از بدو ورود اسلام در بین ایرانی ها وجود داشته و در آثار هنری آنان همچون ضریح ائمه و بزرگان شیعه انعکاس یافته است. ضریح حضرت عباس(ع) در سال 1385هـ.ق در اصفهان ساخته شد و به دلیل طراحی و اجرای عالی آن، پس از حدود نیم قرن در جهان تشیع، به عروس ضریح ها مشهور شده است. مفاهیم خوشنویسی در کتیبه های اسلامی، نشانی از ذوق و اعتقاد درونی هنرمند دارد. ضریح حضرت عباس(ع) با شکل مکعب مستطیل؛ سه نوع کتیبه در انواع خطوط اسلامی دارد و شامل آیاتی از سوره های مختلف قرآن، نام چهارده معصوم(ع) و اشعاری از جمال الهاشمی شاعر عراقی در وصف حضرت عباس(ع) است. هدف این مقاله، بررسی کتیبه های ضریح حضرت عباس(ع) بر اساس اعتقادات شیعی و چگونگی ارتباط آیات منتخب با شان ائمه اطهار(ع) و خاندان اهل بیت(ع) است. با توجه به مطالعه آیات، این نتیجه حاصل می شود که برخی از آن ها بازتابی از منش اخلاقی حضرت عباس(ع) بوده است و مهم این که، عمل آن حضرت به حدیث ثقلین را نشان می دهند. همچنین آن ها نشان دهنده تسلط هنرمندان و سازندگان ضریح بر علوم اسلامی و شیعی هستند. در این مقاله سعی شده است تا منزلت آیات و معانی و علل کاربرد آن ها بر روی ضریح تبیین شود. این تحقیق به روش توصیفی تحلیلی انجام شده است و جمع آوری اطلاعات و تصاویر، به صورت میدانی و کتابخانه ای بوده است.